Кітапхана – оқырманға кітап беріп, оны қайта қабылдап қана отыратын орын емес. Бұл білім мен мәдениетті ұштастырған, жаңа идеялар мен жобаларды тоғыстырған руханияттың ордасы. Қоғам дамып, технологиялық үдеріс алға басқан сайын кітапханалардың қызметі де жаңарып, түрленіп келеді. Осы орайда біз Семей қаласындағы Абай атындағы облыстық әмбебап кітапхананың оқырмандарға қызмет көрсету бөлімінің жетекшісі Жанар Чушековамен рухани орданың тыныс-тіршілігі жайында әңгімелескен едік.
— Жанар Меллатқызы, алдымен кітапханадағы қызметіңіз туралы қысқаша айтып берсеңіз…
— Кітапхана саласындағы еңбек жолымды 1990 жылы бастадым. Ал Абай атындағы облыстық кітапханада 1995 жылдан бері қызмет етіп келемін. Осы уақыт аралығында әр түрлі бөлімдерде жұмыс істедім. Әсіресе ақпараттық-библиографиялық бөлімдегі қызметім ерекше орын алады. Бұл бөлімде өлке тарихын, әдебиетін, мәдениетін насихаттауға бағытталған маңызды жұмыстар жүргіздік. Оқырмандарға жедел әрі сапалы анықтама-библиографиялық қызмет көрсету мақсатында интернет мүмкіндіктерін, еліміздің басқа кітапханаларының электронды каталогтары мен ресурстарын кеңінен қолдандық. Сонымен қатар кітапхана сайтының өлкетану ресурстары бөлімінде Семей өңірінен шыққан ақын-жазушылар, өнер иелері, қала тарихы, мәдени орындары туралы ақпараттарды жүйелеп, үздіксіз жаңартып отырдық.
Дайындалған библиографиялық құралдар — «Семейлік ақын-жазушылар», «Семей сазгерлері», «Семейліктер Ұлы Отан соғысы жылдарында», «Семей әншілері», «Қала кәсіпорындары» — өлке ресурстары қорын толықтырып, оқырмандардың сұраныстарын қанағаттандыруда таптырмас дерек көзіне айналды.
Қазіргі таңда оқырмандарға қызмет көрсету бөлімінің меңгерушісі ретінде еңбек етудемін. Бұл бөлімнің ерекшелігі – оқырмандарға қажетті кітаптары үйге алып оқуға беріледі. Сонымен қатар бүгінде кітапхана ақпарат орны ғана емес, мәдени орталық ретінде де қызмет атқаратындықтан түрлі көпшілік іс-шаралар ұйымдастырамыз. Ақын-жазушылардың мерейтойларына орай шығармашылық кештер мен кездесулер, сұхбаттар, оқырман конференциялары мен әдеби-музыкалық кештерді жиі өткізіп тұрамыз.
Кітапханашы дегеніміз – оқырманға кітап беріп, қайта қабылдайтын маман емес. Бүгінгі кітапханашы кең ауқымды білім мен дағдыға ие болуы тиіс. Кәсіби құзыреттілікпен қатар, жеке қасиеттердің де рөлі зор деп есептеймін. Кітапханашы шығармашылыққа, руханиятқа жаны жақын, адаммен жұмыс істеуге бейім жандар таңдайтын мамандықтардың бірі деп ойлаймын.
Абай атындағы кітапхана – еліміздегі ең көне әрі ірі кітапханалардың бірі. Осындай киелі шаңырақта еңбек етіп жүргенімді мақтан тұтамын, мамандығымды сүйгендіктен, кітапхана ісі жаныма жақын болғандықтан өз білімім мен тәжірибемді пайдаланып, мәдениет пен білім арасындағы алтын көпір болуға тырысамын.
— Қазіргі таңда кітапхана қорында қанша кітап бар және оқырмандар арасында қандай бағыттағы әдебиеттер көбірек сұранысқа ие?
— Қазіргі таңда біздің қорда 393 532 дана кітап бар. Кітапханамыз — сирек басылымдар қоры бойынша республика көлемінде алдыңғы қатардағы бес кітапхананың бірі. Рухани ордамызда Абай заманындағы кітаптар, орыс және Батыс Еуропа классиктерінің еңбектерімен қатар, латын графикасымен жазылған ұлт зиялыларының шығармалары да сақталған.
Оқырмандарға кітап беретін бөлімде жұмыс істеп жүргендіктен, қазіргі таңда көркем әдебиетке деген қызығушылық артып келе жатқанын айқын байқаймын. Алайда оқырмандардың жас ерекшеліктеріне қарай сұраныстары әр түрлі. Бүгінде жасөспірімдерге арналған эмоционалды, жеңіл әрі тартымды сюжеттерге негізделген шығармалар оқырман назарын көбірек аударып отыр. Жас буын арасында әсіресе шынайы өмірлік оқиғалармен астасқан, кейіпкерлердің ішкі жан дүниесіне терең үңілетін әдебиеттер, фэнтези мен фантастика жанрындағы кітаптар сұранысқа ие. Егде жастағы оқырмандар негізінен тарихи романдарды көп оқиды. Ал детектив жанры – барлық жастағы оқырмандардың қызығушылығын тудырып отырған тұрақты бағыт. Бірі шетелдік детективтерге қызықса, енді бірі ресейлік авторларды оқуға бейім. Сонымен қатар соңғы жылдары мотивациялық, психологиялық, қаржылық сауаттылыққа қатысты әдебиеттерге деген сұраныс едәуір артты. Тұлғалық даму, кәсіби жетілу, өзін өзі жетілдіру тақырыптары бүгінде жастарды ғана емес, әртүрлі жастағы оқырмандарды қызықтырады.
Оқырмандарымызды сақтап қалу үшін және жаңа оқырманды көбірек тарту үшін кітап қорын дамытып, жаңартып отыруға тырысамыз.Кітапхана қызметкерлері оқырманның талабын, сұраныстарын сараптап, кітап қорын соған сай толықтырып отырады.
Бүгінде кітапханамызға келушілердің негізгі бөлігін орта жастағы оқырмандар құрайды. Дегенмен соңғы 5 жылда жастар арасында да кітапқа деген қызығушылықтың артып келе жатқаны қуантады. Әсіресе студенттер мен жоғары сынып оқушылары кітапханаға жиі келеді.
— Қандай жазушылардың шығармалары көбірек оқылады?
— Қазіргі оқырман бұрынғыдан әлдеқайда талғампаз. Олар енді кез келген кітапты оқи бермейді, алдымен мазмұны мен тақырыбына мән береді, желіде пікірлер іздейді, кейде белгілі бір авторды оқу үшін арнайы келеді. Жас оқырмандар арасында әлем әдебиетіне деген қызығушылық айрықша байқалады. Мәселен, Х.Хоссейни, Э.Ремарк, Г.Маркес, Джек Лондон, Л.Олкотт, Д.Остин, Р.Брэдбери, Г.Робертс, О.Уайльд, Д.Оруэлл, М.Митчелл, К.Абэ, Э.Хемингуэй, У.Голдинг сынды жазушылардың шығармаларына сұраныс жоғары. Сонымен қатар жапон әдебиетіне деген қызығушылықтың да артып келе жатқаны байқалады.
Жастар көбінесе «оқуға тұрарлық кітаптар тізімі» арқылы кітап таңдайды. Яғни оқитын кітапты саналы түрде таңдауға тырысады.
Отандық әдебиетке келер болсақ, оқырмандар Мұхтар Әуезов, Мұхтар Мағауин, Шерхан Мұртаза, Оралхан Бөкей, Мұқағали Мақатаев, Әбіш Кекілбаев, Дулат Исабеков, Бексұлтан Нұржекеев, Таласбек Әсемқұлов, Төлен Нұрмағамбетов, Бердібек Соқпақбаев, Сайын Мұратбеков, Сәуле Досжан, Роза Мұқанова, Айгүл Кемелбаева сынды қаламгерлеріміздің шығармаларын көп сұрайды. Ал жасөспірімдер арасында комикс жанрына деген қызығушылық ерекше.
— Ақпараттық технологияның дамуы, электронды кітаптар кітапхана жұмысына қалай әсер етті?
— Ақпараттық технологияның дамуы кітапхана ісіне жаңа серпін берді деуге болады. Бүгінде адамдар еліміздің кез келген жерінде отырып-ақ, электронды ресурстар арқылы өзіне қажетті кітапты оңай таба алады. Бұл ретте Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасы секілді ірі ақпараттық орталықтардың цифрлық платформаларын ерекше атап өткен жөн. Қазіргі оқырман аудиокітаптар мен интернет арқылы қолжетімді дереккөздерді кеңінен пайдаланады. Мысалы, көлікпен келе жатып немесе күнделікті шаруамен айналысып жүріп, сүйікті шығармасын тыңдауға мүмкіндік бар. Осының бәрі кітапхана қызметкерлерінен жаңа заманға сай жұмыс істеуді талап етіп отыр. Біз тек кітапты ұсынушы ғана емес, ақпараттық медиатор, цифрлық ресурстармен жұмыс істей алатын маман болуға тиіспіз. Сондықтан бүгінде кітапхана жұмысы тек дәстүрлі қызметпен шектелмей, инновациялық бағыттарға қарай бет бұрды.
— Оқырмандарды кітапханаға тарту үшін қандай жұмыстар жүргізіледі? Қандай мәдени іс-шаралар ұйымдастырылады?
— Оқырмандарды кітапханаға тарту, қызықтыру мақсатында ірі жобалар, көрмелер мен акциялар, кездесулер, тұсаукесерлер, басқа да шараларды жиі өткіземіз. Қоғамның ақпараттық мәдениетін қалыптастыруға бағытталған жұмыстар да жүргізіледі. Мысалы, жыл сайын ақын-жазушылардың шығармашылығына арналған кең көлемді шаралар ұйымдастырылады. Биыл І.Есенберлин, Т.Жанғалиев, Б.Исабаев, М. Мағауин, С. Мұқанов, Т. Молдағалиев, Т.Әлімқұлов, тағы басқа ақын-жазушыларымыздың шығармашылығы бойынша мазмұнды іс-шаралар өткіздік. Мұндай кездесулер мен әдеби кештер оқырманның таным көкжиегін кеңейтіп, рухани құндылықтарға деген қызығушылығын арттыра түседі деген сенімдемін. Біздің бөлімде «Сұхбат» әдеби клубы жұмыс істейді. Клуб шеңберінде түрлі жанрдағы кітаптарға шолу жасалып, әдеби талдаулар өткізіледі. Оқырмандар өз ойларын ортаға салып, кітаптар жайлы пікір алмасады.
Балаларға арналған шығармашылық үйірмелер де кітапхана жұмысында ерекше орын алады. «Қағаз ғажайыптары», «Сиқырлы қылқалам», «Шебер қолдар», «Құм терапиясы», «Робототехника» сияқты үйірмелер балалардың қабілеттерін дамытуға бағытталған. Шет ел әдебиеттері бөлімінде ағылшын және қытай тілдерін үйрететін курстар да бар.
Жарнама және ақпараттық насихат жұмыстары тұрақты жүргізіледі — бұл да оқырман тартудың тиімді жолдарының бірі. Көпшілік орындарда, атап айтқанда Арбат алаңында ашық аспан астында кітап көрмелерін өткіземіз. Сондай-ақ оқырмандар арасында кеңінен танылып үлгерген буккроссинг акциясы да тұрақты ұйымдастырылады. «Өзің оқы – өзгеге ұсын!» ұранымен өтетін бұл жоба аясында оқырмандар өздері оқып шыққан кітаптарын арнайы сөрелерге қалдырып, басқа оқырмандармен алмаса алады. Бұл – кітап оқуды насихаттаудың заманауи жолдарының бірі. Сәуір айында «Үздік оқырман» акциясын өткіздік. Тұрақты оқырмандарымызды марапаттап, естелік сыйлықтар табыс еттік.
— Кітап қоры қалай толықтырылады?
— Кітап қорын толықтыру – тұрақты жүргізілетін жұмыс. Жаңа кітаптар еліміздегі жетекші баспалардан («Фолиант», «Атамұра», «Қасым», «Абай» және т.б.) тікелей тапсырыс арқылы сатып алынады. Сонымен қатар ресейлік басылымдардан да прайс-парақ арқылы кітаптар аламыз. Өз туындыларын сыйға тартатын авторлар да кітап қорын толықтыруға үлес қосып келеді.
— Қазіргі таңда қандай жобалар жүзеге асырылуда?
— Соңғы жылдары жүзеге асырып келе жатқан жобаларымыдың бірі – «Абай жолы» кітаптар топтамасы. Бұл жоба – қазақ әдебиеті мен мәдениетін кеңінен насихаттауға, Семей өңірінің ақын-жазушыларының шығармашылығы мен көрнекті тұлғаларының мұрасын дәріптеу мақсатында қолға алынған. Бүгінгі күнге дейін осы жоба аясында 16 кітап 8 мың дана таралыммен баспадан шықты.
Кітаптар топтамасына Абай, Шәкәрім Құдайбердіұлы, Дулат Бабатайұлынан бастап бүгінгі заман ақын-жазушыларының таңдаулы туындылары енген. Мәселен, Мұхтар Әуезовтің Абайдың өмірі туралы жазбалары мен Тұрсын Жұртбайдың Абайдың қара сөздеріне арналған ғылыми еңбектері жеке кітап болып жарық көрді.
2023 жылғы алғашқы топтамада Төлеужан Ысмайылов, Әзілхан Нұршайықов, Несіпбек Айтұлы, Бауыржан Жақып, Думан Рамазан, Айгүл Кемелбаева сынды қаламгерлердің шығармалары ұсынылды. Ал 2024 жылғы жинаққа А. Еспенбетовтің «Абайды оқы, таңырқан», Т. Жанғалиевтың «Қарқуар», Қ. Жұмаділовтің «Тағдыр», Б. Исабаевтың «Ұлылар мекені» кітаптары мен жас ақындар А. Елгезек, С. Дүйсенғазин, А. Абылқасымның поэзиялық туындылары енді.
Оқырмандар бұл кітаптарды өңірлік кітапханалардан таба алады, ал электрондық нұсқалары ҚазҰЭК платформасы арқылы қолжетімді. Кітапхана қызметінің тағы бір маңызды бағыты – «Алаш» электрондық кітапханасының жұмысы. Бұл жоба 2017 жылы Алаш автономиясы мен Алашорда үкіметінің 100 жылдығына орай қолға алынған болатын. Электронды кітапханаға Алаш арыстарының өмірі мен шығармашылығына қатысты құнды деректер, Қазақстан және шет елдер архивтерінен жинақталған материалдар енгізілген.
Бүгінде электрондық қорда 2500-ден астам толық мәтінді құжат бар, қазіргі таңда Алаш электронды кітапханасын 115 мыңнан астам оқырман пайдаланды.
Сонымен қатар кітапханамыз «Семей» телеарнасымен бірлесіп, «Оқитын ұлт» жобасын жүзеге асырып келеді. Жоба аясында ай сайын кітапхана қызметкерлері көрерменге үздік шығармаларды ұсынып, олардың мазмұны мен тәрбиелік мәні туралы қысқаша шолу жасайды. Ұсынылған туындылар қатарында Бауыржан Момышұлының «Ұшқан ұя», Шерхан Мұртазаның «Ай мен Айша», Төлен Әбдіктің «Қонақтар», Мұхтар Әуезовтің «Қилы заман» кітаптары, сондай-ақ Н.Келімбетов, Қ.Жолдыбайұлы, С.Мұратбеков секілді қаламгерлердің туындылары бар.
— Сіздің ойыңызша, кітапханашының бойында қандай қасиеттер болуы керек?
— Қазіргі кітапханашы кітапты сақтап, оқырманға ұсынатын адам емес, қазіргі кітапханашы ақпараттық кеңістікте жол көрсетуші әрі кез келген оқырманның сұрағына жауап бере алатын жан-жақты білімді маман болуы керек. Кітапханашы ең алдымен ақпаратпен жұмыс істей білуі керек, елдегі, әлемдегі жаңалықтардан хабардар болып отыруға тиіс. Адамдармен тіл табыса алуы керек, сонымен қатар ұйымдастырушылық қабілетке ие болғаны дұрыс, жаңашылдыққа бейім болып, оқырмандардың сұранысына жауап бере алуы тиіс. Сонымен қатар виртуалды кеңістікті меңгеру, сандық және компьютерлік сауаттылық, ағартушылық пен кеңес беру қабілеті те аса маңызды.
Бүгінде кітапханашы тек қызмет көрсетіп қана қоймай, іс-шаралардың сценарийін жазып, оларды жүргізіп, пресс-релиз дайындап, тіпті фото мен бейнетүсірілімді де өзі орындай алады. Бұл кітапханашыдан шығармашылықты талап етеді.
Жалпы, кітапхана оқырман үшін жайлы болуы тиіс. Интерьер дизайны, жарықтандыру, сөрелердің дұрыс орналасуы, интернеттің қолжетімділігі – бәрі де оқырманға қолайлы болуы үшін қажет. Елімізде кітапхана ісіне көңіл бөліне бастады. Кітапханаға қатысты мәселелер біртіндеп шешімін табады деп ойлаймын.
— Сұхбатыңызға рақмет!
Сұхбаттасқан Гүлім ЗАМАНБЕКҚЫЗЫ, «Semey tany»
