31 мамыр – Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күнінде семейліктер Әлихан Бөкейхановтың ескерткіші алдына жиналып, ұлт зиялылары рухына тағзым етті. Атаулы күнге орай, Семейге Шығыс Қазақстан облысы әкімінің орынбасары Әсем Нүсіпова да арнайы келіп, Алаш көсемінің ескерткішіне гүл шоқтарын қою рәсіміне қатысты.
1937 жылы қазақ халқының тұлғалы ұлдарына «халық жауы» деген жалған айдар тағылып, олар қасіретті қудалаудың құрбаны болды. Есімдерін ұрпақ жадында мәңгілікке қалдыру мақсатында ҚР Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1997 жылы 31 мамырды Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні ретінде бекіту туралы Жарлыққа қол қойған еді. Содан бері елімізде бұл күн жазықсыз жапа шегіп, қудалауға түскен ұлт зиялыларының есімін жаңғырту күні болып аталып келеді.
– Бүгін біз саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу үшін жиналып отырмыз. Бұл қаралы оқиғадан бері 80 жыл уақыт өтсе де, сол бір зұлмат жылдар ұмытылған жоқ. Себебі оларды ардақтайтын ұрпағы бар. Өмірлерін ел тәуелсіздігі үшін, халқы үшін құрбан еткен азаматтардың есімдері ұрпақтың, біздің жадымызда мәңгілік сақталады,- деді Әсем Бекқызы. – 1921-1954 жылдар аралығында Кеңес Одағында 3 млн. 777 мың адам сотталса, оның ішінде 642 мың адамға қатаң жаза шығарылды. Осы жылдар аралығында қазақ даласында Тұрар Рысқұлов, Әлихан Бөкейханов, Бейімбет Майлин, Мағжан Жұмабаев, Ахмет Байтұрсынов, Ілияс Жансүгіров, Сәкен Сейфуллин сияқты ұлт зиялылары өмір сүрді. Республика территориясында ел аумағындағы ең ірі лагерьлердің бірі Карлаг жұмыс істеді. Оның құрамында «халық жауларының» әйелдеріне арналған АЛЖИР лагері де болды. Жалпы, республика көлемінде тоталитарлық режімдегі 953 лагерь жұмыс істеді. 1937-1938 жылдары ғана 100 000-нан астам адам заңсыз сотталса, оның 25 мыңнан астамы ату жазасына кесілді.
Жаппай қуғын-сүргін кеңестік республикалардың ешқайсысын айналып өткен жоқ. Ұлты мен әлеуметтік жағдайына қарамастан, кез келген адам қудалау құрбанына айналды. 800 мың неміс, 102 мың поляк, 19 мың кәріс ұлттары өкілдері, 507 мың солтүстіккавказдық, сондай-ақ Қырым татарлары, гректер, қалмақтар және басқа да халықтар Қазақстанға жер аударылды. Қиындықтарға қарамастан, қазақ халқы оларды құшақ жая қарсы алды. Тәуелсіздік алғаннан кейін, заңсыз сотталған 340 мыңнан астам адам ақталса, оның 3700-і шығысқазақстандық болды. Біз ұлт зиялыларының қанымен келген егемендіктің бағасын біліп, ардақтап, әлемдегі бейбітшілік пен тыныштықты сақтауды, достықты, толеранттылықты алдыңғы кезекке қоюымыз қажет. Біздің жастарымыз өткен тарихымызды бүгінгідей патриоттық сезіммен, сеніммен айта білуі шарт,- деп атап өтті ШҚО әкімінің орынбасары Әсем Нүсіпова.
Әсем Бекқзызы сондай-ақ осы кеште республикалық ономастикалық комиссияның шешімімен Ленин көшесінің «Мәңгілік ел», Полковничий аралының «Бейбітшілік аралы» атауларына ауысатыны жайлы сүйінші хабарды көпшілікке жеткізді.
– Патшалық Ресейдің қарамағында 2 жарым ғасырдан астам уақыт бодан болып келген қазақ елі, төңкеріс болып, жаңа кеңестік үкімет орнаған кезде, бұғаудан босадық, енді жақсылыққа бет бұрамыз деген үлкен үмітте болып еді. Бірақ олай болмады. Кеңестік режім, коммунистік режім бұрынғы патша үкіметінің қитұрқы саясатын асқан шеберлікпен пайдаланып, әрі қарай мұрагер бола білді, соны жалғастырды. Барлық зұлматтың басты себепкері болды. Осы кезеңдегі кеңестік республикалар арасындағы зобалаң «саяси қуғын-сүргін жасау» деген тазалаумен байланысты еді. Сондықтан Елбасының 31 мамырды Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні етіп жариялауы – асқан көрегендігі әрі тарихқа, келер ұрпаққа жасаған үлкен жемісті ісі деп айтқым келеді.
Бүгін Алаштың көсемі Әлихан Бөкейхановтың ескерткіші алдында тұрып айтпағымыз – ендігі ұрпақ бұл зобалаңды ұмытпауы керек. Есті ұрпақ мұндай зорлық-зомбылыққа келешекте жол бермеу керектігін жүрегінде түйсе, содан қорытынды шығарса дейміз. Жастарға осыны ұғындыру, түсіндіру – аға ұрпақтың парызы,- деді осы кеште сөз алған Арап Сіләмұлы.
Тоталитарлық режімнің солақай саясаты нәтижесінде құрбан болғандар жайлы кең мағлұмат Семей қаласының тарихи-өлкетану музейінде өткен «Жазықсыз жапа шеккендер» атты дөңгелек үстелде айтылды.
Жадыра ТӨЛЕГЕНҚЫЗЫ, «Семей таңы
