Өткен аптада семейліктерді алаңдатып, бүкіл республика халқын елеңдеткен оқиға Семейдегі жолаушылар тасымалымен айналысатын «SEMEY BUS» ЖШС–нің жұмысына байланысты болды. Автобус жүргізушілері еңбекақының мезгілінде төленбейтінін, зейнетақы және басқа да әлеуметтік төлемдердің аударыл–майтынын айтып қала әкімі Нұрымбет Сақтағановтың атына арыз жолдаған болатын.
Семейдегі ірі автопарктердің бірі жұмыс істеген екі жыл уақыт ішінде миллиардтаған қарызға батқан. Жолаушылар тасымалына байланысты проблема Семейде кеше мен бүгін ғана басталған жоқ. Қаламыздағы қоғамдық көліктердің тозығы жеткенін байқаған аймақ басшылығы 2019 жылы автопаркті «БРК-Лизинг» АҚ арқылы жаңалау жұмысын бастаған. Лизинг шартының жеңілдігін пайдалану үшін мемлекеттік–жекеменшік әріптестік аясында «SEMEY BUS» ЖШС құрылып, 51 пайызы «Семей автобус паркі» ЖШС–не, ал 49 пайызы мемлекет меншігіне берілген болатын.
Сонымен, 4,2 миллиард теңгеге лизингке 170 автобус сатып алынып, жұмысын енді бастаған жаңа кәсіпорынның жүгін жеңілдету мақсатында облыстық бюджеттен 633 миллион теңге қаржы бөлінеді. Осы қаржының есебінен лизинг қаржысы 3,5 миллиард теңгеге дейін азайған… Бизнесті қолдау мақсатында Семей қаласының әкімдігі әлеуметтік маңызды маршруттарды, қаржылық тұрғыдан тиімсіз болған жағдайда, субсидия бөліп, қолдайтындықтары жайлы міндеттеме де алған екен.
Өкінішке орай, осындай қолдауларға қарамастан, бүгінгі таңда «SEMEY BUS» ЖШС күрделі жағдайға тап болып отыр. Бұл жерде менеджменттік басқару дұрыс болмады ма, әлде кәсіпорын басшылары мемлекеттік–жекеменшік әріптестікті бюджет қаржысын пайдалану деп түсінді ме, кім білсін, бүгін күрделі проблема тауындап, серіктестік өздеріне жүктелген сенімді ақтай алмады. Облыс әкімінің орынбасары Алмасхан Сматлаевтың айтуынша, менеджменттік басқарудың тиімсіздігі салдарынан болған жағдай.
Сонымен, «SEMEY BUS» ЖШС сергелдеңінің себебі не?
Ең бастысы, «SEMEY BUS» ЖШС лизинг алған алғашқы күннен өздерінің несиелік міндеттемелерін орындамағандығы көп қарыздың қордалануының басты себебі екені анық. Кәсіпорынға қарызын төлеуге жеңілдік уақыты да берілген, алайда қарыз көлемі бүгін 1,1 миллиардқа жеткен. Бүгінгі таңда серіктестіктің коммуналдық және жекеменшік кәсіпорындарға қарыздары 347 млн теңгені құрайды. Сонымен, 25 наурыздағы жағдай бойынша, компанияның жалпы қарызы 2 миллиард теңге көлемінде болып отыр. Аймақтағы жолаушылар тасымалымен айналысатын кәсіпорындар арасында бұрын-соңды болмаған жағдай…
2019 жылдың қыркүйек айында маршрутқа шыққан «SEMEY BUS» ЖШС кәсіпорны 2020 жылдың наурыз айында алғашқы субсидияға сұрау жолдаған. Жобаның жалпы құны 4,2 миллиард теңге көлемінде болса, әкімдік ол қаржының біраз бөлігін облыстық бюджеттен жауып бергенін сөзіміздің басында айтып кеттік. Алайда кәсіпорын жыл сайын 3,5 миллиард теңге көлемінде мемлекеттің қолдауын және жолаушы тасымалы қызметі үшін тарифті қымбаттатуды талап еткен. (Сонда бір жылғы құны 3,5 миллиард теңге болса, жобаның жалпы құны қанша болады?..) 2021 жылдың 10 ақпанында кәсіпорын бюджеттен тағы 3,5 миллиард теңге, ал 21 ақпан күні 773 миллион, 29 наурыз күні екі жылға 7,4 миллиард теңге қаржы сұраған. Байқап отырған боларсыздар, бұл лизинг бағасынан екі есе көп. Атқарушы билік жолаушы тасымалдаушы кәсіпорын тарапынан осы сұралып отырған қаржыға ешқандай экономикалық және субсидия бөлу талаптарына сәйкес келетін негіздеме жоқтығын айтады.
Осыдан кейін «SEMEY BUS» ЖШС-інде қаржы және аудиттік тексеру жүргізіліп, көптеген заң бұзушылық анықталған. Мысалы, қарызының көптігіне қарамастан, аталған кәсіпорын өзінің меншігіндегі автобус паркінен автобустарды жалға алып отырған. Бизнес класты жеңіл автокөліктерді де жалға алып, жиһаз сатып алуға қыруар қаржы жұмсаған. (Жағдайы жоқ кәсіпорын ең бірінші келісімшарттық міндеттемелерін орындаса керек-ті…) Қызметкерлердің зейнетақы қорына аударылуға тиісті төлемдері мен міндетті салық қарызы да аз еместігі анықталған.
2020 жылы облыстық бюджеттен Семейдегі көп балалы және аз қамтылған жанұяларға қоғамдық көліктерде жүру жеңілдігі үшін 140 миллион теңге бөлінген болса, сол қаржының 5,9 миллионы ғана игеріліп, қалғаны облыстық бюджетке кері қайтарылған. 2021 жылы осы мақсатқа 500 миллион теңге жоспарланып отыр. Алайда, аталған кәсіпорын жұмысын жалғастырған жағдайда, бұл қаржыны да игере алатындығына атқарушы билік күмән келтіреді. Жаңадан сатып алынған 170 автобустың 30-ы бір жылға жетер-жетпес уақытта техникалық ақаулар себебінен тоқтап қалса, бүгінгі таңда олардың саны 70-ке жетіп отыр. Бұл жолаушы тасымалдайтын көліктерге техникалық қызмет көрсетудің де ойдағыдай еместігін аңғартса керек.
Сонымен, «БРК-лизинг» «SEMEY BUS» кәсіпорнына дефолт жариялады. 16 сәуір күні Семей қалалық әкімдігі де «SEMEY BUS» серіктестігімен әріптестікті тоқтататындықтарын мәлімдеп, «Семавтопарк» уақытша мердігер ретінде тағайындалды. Алайда есепшоттары бұғаттаулы, әкімшіліктің келісімшартты бұзғанына қарамастан, «SEMEY BUS» ЖШС жұмысын әлі тоқтатпай, соттың шешімін талап етіп отыр.
«SEMEY BUS» кәсіпорнындағы 400-ден астам адамның жұмыссыз қалу қаупі бар. Осы орайда Семей қаласының әкімі Н.Сақтағанов, облыс әкімінің орынбасары Б.Байахметов бастаған атқарушы билік өкілдері «SEMEY BUS» ЖШС-не қарасты автобус жүргізушілерінің «Семавтопарк» ЖШС-не ауыстырылатынын түсіндіріп, жұмыс берушілермен бірлесіп бірнеше мәрте кездесулер өткізді. Қаладағы 95 кәсіпорын 692 жұмыс орындарын ұсынуда. «БРК-Лизинг» компаниясымен бүгінгі орын алған жағдайға байланысты қаржылық және заңдық тұрғысынан әңгіме жүргізілуде.
Ең бастысы, кәсіпорын қызметкерлерінің жұмыссыз, қала тұрғындарының көліксіз қалмауы, автобуста жүру құнының 80 теңгеден қымбаттамауы биліктің басты назарында. Ендеше, алаңдауға еш негіз жоқ.
Риза АСАНҚЫЗЫ
