Біз соғысты көрген жоқпыз. Соғыс туралы киноларды қанша көрсек те қан майдан, оқ пен от, зұлмат жылдарды бір кісідей сезіне алар ма екенбіз? Уақыт – қатал жылнамашы, бүгініңнің өзін тарихқа айналдырып, күнтізбенің кезекті бір бетін жаба салады. Ал 76 жыл бұрынғы сұрапыл шайқас тек сол кезеңді бастан өткізген сарбаздың ғана есінде қалады.
Бұл жолы түс ауа Петропавлдағы ҚР Ұлттық ұлан әскери институтының курсанты Жанат бар, әріптесім бар – үшеуіміз сол күндердің куәсі, кейіпкеріміздің үйін бетке алдық. Өзімше «қай майданда шайқастыңыз, немісті көрдіңіз бе?» деген жаттанды сұрақтарды жазып алып, көңілім қобалжитын емес. Зәкен ата бізді қуана қарсы алды. Курсант формасын киген Жанаттың ардагерге арнайы сәлем беруге келгенін білгенде жанарында ризашылық оты тұтанып сала берді.
Сол күндер соғыста сегіз рет жараланған қарт майдангердің көкірегенде сайрап тұр, күні кеше болғандай етіп әңгімелейтініне таңғаласың.
– Қиыншылық кездер ұмытылмайды,- дейді ақсақал.
Он жеті жасында Сарыжырадан соғысқа аттанған бозбаланың тағдыры расымен бір кітапқа жүк болатындай-ақ. Апырай, біз осы 21 ғасырда асығамыз да жүреміз, осындай әңгімелерді бір уақыт тыңдаған да мотивация ғой шіркін дейсің іштей.
Aлғаш «транслирующий» полкте жүргенде, қару-жарақ аз кезде, тәжірибесі жоқ жас жігітті өзінің ептілігі мен шапшаңдығы, жылдамдығы әр кез құтқарады. Сол ептілігімен көзге түскен Құрманқожанов Зәкен атаны жаудан тіл әкелетін адъютант етіп таңдайды. Адъютанттың батылдығын байқаған командирлер оны танк училищесіне екі айға оқуға жібереді. Танктің оператор-терушісі бола жүріп жауынгер Смоленск, Ленинград, Волков, Минск қалаларын азат етуге қатысады. Жауынгер ата майданда болған бір оқиға жайлы бізге әңгімелеп берді.
– 1941 жылдың 8 қыркүйегінде Ленинград (қазіргі Санкт-Петербург) қаласы түгел немістердің қоршауында қалды. Жау жақ барлық темір жол, өзен, автокөлік жолдарын жауып, 2,5 миллион тұрғынды, оның ішінде 400 баланы тұтқынға алды. Әйел, балаларға азықты тек Ладога көлі арқылы ғана жеткізуге болатын, одан басқа жол жоқ еді. Қауіпті көл саналатын Ладоганың мұзы әлі қата қоймаған қарашаның аяғында 70 килограмдық ұндарды тиеген 500 машина ештеңеге қарамастан көл бетімен жолға шықты. Амал не, 500 машина түгел суға кетті. Сонда генералдың өзі де, шарасыз біздер де жылап жібердік, – дейді ақсақал. Иә, соғыс деген – адамдардың тағдыры…
1941 – 1945 жылдары Екінші дүниежүзілік соғыста, 1945 – 1946 жылдары Шығыс Түркістанда жан аямай ерлік көрсеткен, елге оралған соң 45 жыл ағаш шебері болып табанды еңбек еткен, жары Күлсіммен 10 баланы өмірге әкеліп, ержеткізген Зайсан ауданының Құрметті азаматы Зәкен атаның ғұмыры тамсана айтатын батырлық дастан іспетті.
Бір айтарымыз:
…Дейтіндей мезгіл емес ертең, бүгін,
Еске алдық 76 жыл өткендігін.
Дәл бүгін ардагердей ұққан жан жоқ
Жалғанда бейбіт күннің не екенін…
Аяулым ШАЙМАРДАНОВА
