Әліпби мәселесінің көтерілгеніне біраз уақыт болды. Өткен жылы латын қарпіне негізделген қазақ әліпбиінің негізгі нұсқасы Елбасы Жарлығымен бекітілсе, биыл қаңтар айының ортасында арнайы ұлттық комиссия «Жаңа әліпби негізіндегі қазақ тілі емлесінің ережелерін» мақұлдап, баспасөзде жариялады. Бұл ереже латын графикасындағы қазақ әліпбиі бойынша дұрыс жазуды көрсететін құқықтық күші бар құжат саналады.
Ережеде:
• Латын негізді әліпби бойынша қазақ тілі дыбыстарының мәнін білдіретін әріптердің үндестікпен, үйлестікпен жазылу нормасы көрсетілді;
• Сөздерді бірыңғай жуан немесе жіңішке жазу, соған сәйкес қосымшалардың жуан немесе жіңішке жалғану үлгісі берілді;
• Қосарлы дыбыстарды (ұу/үу, ый/ій) дара әріппен (у, и әріптерімен) таңбалаудың үлгісі ұсынылды;
• Қазақтың әдеби тіліндегі емлесі қиын сөздердің орфографиялану ерекшеліктері көрсетілді;
• Латын негізді жаңа әліпбиде жоқ ё, й, ц, щ, э, ю, я, ь, ъ әріптерінің жазылу баламасы берілді;
• Бейүндес буынды кірме сөздерге қосымша жалғаудың орфографиялану тәртібі көрсетілді;
• Шеттілдік сөздердің орфографиялану үлгісі ұсынылды;
Жазуға, сөйлеуге, оқуға ыңғайлы біртұтас нұсқасы қалыптасып келе жатқан жаңа әліпбиді меңгеру қиындық туғыза қоймайды. «Көз қорқақ, қол батыр» дегендей, көз үйреніп, қол дағдылана бастады. Қоғамда қорқыныш, қобалжу сейілгендей. Латын әліпбиіне көшудің қажеті қанша деген кереғар пікірлер де азайды.
Латын әліпбиіне көшудің ең негізгі тиімді тұсы – мемлекеттік тілдің қолданылу аясын одан әрі кеңейтуге мүмкіндік береді. Тіл тазарып, жат дыбыстарды таңбалайтын әріптер қысқарып, сол арқылы қазақ тілінің табиғи қалпын сақтауға мүмкіндік аламыз. Екіншіден, латын әліпбиіне көшу қазақ тілінің халықаралық дәрежеге шығуына жол ашады. Үшіншіден, латын әліпбиіне көшу арқылы тіліміздің табиғатын сақтаймыз, даму заңдылығының бұзылуына жол бермейміз, фонетикалық жүйесін қалпына келтіреміз. Жалпы, өз сөзіміз өзімдікі болады. Еліміз үшін латын қарпіне көшу қай жағынан алып қарасақ та қолайлы.
Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласы жарияланғаннан бері, одан туындайтын тапсырмаларды іске асыру мақсатында облысымызда «Қазақ әліпбиін латын қарпіне көшіру» бағытында тиісті жұмыстар атқарылуда.
ШҚО Тілдерді дамыту жөніндегі басқармасы жанынан латын графикасына көшу бойынша жоғары оқу орындарының филолог ғалымдарынан, тіл жанашырлары мен өзге де зиялы қауым өкілдерінен тұратын түсіндіру тобы құрылған. Түсіндіру тобының мүшелерімен қала, аудандарда жаңа әліпбиге көшу мәселесін түсіндіру, насихаттау мақсатында кездесулер өткізіліп, республикалық, өңірлік бұқаралық ақпарат құралдарында латын әліпбиіне қатысты мақалалары да жарыққа шықты.
Сондай-ақ Шығыс Қазақстан лингвистикалық орталығының ұйымдастыруымен қазақ тілі әліпбиінің латын графикасына көшуіне байланысты бойынша қазақ тілі оқытушыларына арналған онлайн – семинар, тіл мамандарына арналған вебинар, ақпараттық сағат, ашық дәрістер және тағы да басқа шаралар өткізілді.
Елбасымыз: «Қазақ алфавитін 2025 жылдан бастап латын графикасына көшіру үшін дайындықты осы бастан қолға алу қажет. Бұл қазақ тілін жаңғыртып қана қоймай, оны осы заманғы ақпарат тіліне айналдырып, жаңа белеске көтереді» деді. Яғни латын графикасына көшуден ұтарымыз мол екені анық.
Латын әліпбиіне көшуді мемлекет саясатының бір басымдығы деп айтуға болады.
«Елу жылда ел жаңа» дейді дана халқымыз. Егер біз шынымен де ұлттардың, халықтың бірлігін, мемлекеттің бірлігін қамтамасыз еткіміз келсе, заман талабына сай болып жатқан өзгерістер мен реформаларды дұрыс қабылдап, олардың іске асырылатынына сенуіміз және сол игілікті қадамдарға өз үлесімізді қосуымыз қажет деп білеміз.
Зайра СЕЙМАНОВА,
Шығыс Қазақстан лингвистикалық орталығының оқытушысы.{jcomments off}
