15 қараша күні Семей медицина университетінде ШҚО Тілдерді дамыту жөніндегі басқармасының ұйымдастыруымен «Үш бәйтерек: тағдыр мен тағылым» тақырыбында облыстық ғылыми-тәжірибелік конференция өтті. Конференцияға Павлодар, Өскемен, Семей қалаларының ғалымдары, зиялы қауым өкілдері, мемлекеттік органдар мен мекеме қызметкерлері, студент жастар қатысты.
Алаш қайраткерлері — С.Сейфуллин, І.Жансүгіров және Б.Майлиннің 125 жылдығына арналған шараның мақсаты – қазақтың «үш бәйтерегі» атанған қайраткерлердің тағылымын, қазақ әдебиетін дамытудағы еңбектерінің ерекшелігін көпшілікке таныту, сонымен қатар латын негізді әліпбидің маңыздылығын түсіндіру.
Ғылыми-тәжірибелік конференцияның пленарлық мәжілісінде қазақ әдебиетіндегі Алаш идеясы, үш бәйтеректің тұлға ретінде қалыптасуы және шығармалары тілінің әдеби-теориялық негіздері талқыланса, секциялық отырыстарда латын негізді жаңа әліпбидің маңыздылығы жайлы сөз қозғалды.
— Халқымыздың жадында «үш бәйтерек» ұғымымен сақталған Алаш арыстары — Сәкен Сейфуллин, Ілияс Жансүгіров, Бейімбет Майлиннің туғанына биыл 125 жыл толып отыр. Осы мерейтойға орайластырылған біздің басқосуымыз Қазақстанның қоғамдық тарихында абыройлы орын алатын революционер ақын Сәкен Сейфуллин мен қазақ кеңес әдебиетінің бастау қайнарында тұрған ақын, драматург, прозашы Ілияс Жансүгіровке және қазақ кеңес әдебиетінің іргетасын қалаған ақын, прозашы, драматург Бейімбет Майлинге арналып отыр. Бір жылда дүниеге келіп, шығармашылықтарын қатар бастаған қайраткерлердің өмірлері қысқа, тағдырлары ауыр болғанымен, артында қалған мұралары ғибратты да мәнді болды. Үш ғұламаның еңбек жолы қазақ баспасөзінің қара шаңырағы, құрылғанына 100 жыл толып отырған кешегі «Ұшқын», «Еңбек туы», «Еңбекші қазақ», «Социалистік Қазақстан», бүгінгі «Егемен Қазақстан» газетінде басталғанын айта кеткен жөн. Сәкен мен Бейімбет сол алғашқы газеттердің редакторы болған. Қазақ әдебиетінің шыңына шыққан қаламгерлердің еңбектері бүгінгі күнге дейін жас ұрпаққа азық болып отыр,- деді ШҚО Тілдерді дамыту жөніндегі басқармасы басшысының міндетін атқарушы Роза Төлемісова.
Павлодар мемлекеттік педагогикалық университетінің профессоры, филология ғылымдарының докторы Бекен Сағындықұлы «Үш асыл: тағдырдың тұщы тұстары» тақырыбында баяндама оқыды.
– Кең-байтақ Қазақстан үш асылдың 125 жылдығын үнсіз қалдырып жатқан жоқ. Жетісу жері Құлагер ақынын ерекше қастерлеп, еңселі ескерткішін қойды. Көкшетау жұртының дауысы әлсін болса да Сәкен дегенде серпілтіп-ақ тастайтыны бар. Бір безбендеу Бейімбетке жетпеген еді, бірақ Қостанай халқының қызыл Таранды тұғырдан тайдырып, өз тумасына аудан атын беруі биылғы жылдың басым белгісі болғаны анық. Өздеріңізге мәлім, 21 қазан күні Түркияда «Қазақ халқының үш ұлы шынары» тақырыбында халықаралық басқасу өтті. Осылайша ТҮРКСОЙ түгендегендей болды ма деп едік, аяқталмаған екен. Қазақтың рухани-мәдени астанасы қарт Семей Сәкен, Бейімбет, Ілиясты бөле-жармай, бүгінгі күнге бәс тігіп, белуардан келер шараға айналдырыпты, — деді Бекен Сағындықұлы. — Үш асылдың туған даталары мен қайтқан уақыттарын санға шағып, қайта қайталауды жөн көрмедім. Бірақ тумысынан бір-біріне жақын тұрған тұлғалардың сол даталарында тарихтың бір тылсым күші жатқандай әсерлі екендігі сөзсіз. Келер тағдырының қара түнек екенін, болашағының бәз біреудің қолымен ғана өлшенетінін білгенде, бұл шақалақтар дүниеге шықпаймын деп шырылдар ма еді, кім білсін.
Тағдыр тоқайласпады емес, сан мәрте мәреде жүрді емес пе? Ал енді қаншеңгел — 37-нің алғашқы түскен запыраны үшеуінің басына бірдей төнгенін айтсаңызшы. Сыралғы сөздерінде сүрінбеген саңлақтар қырын келген нәубеттен құтыла алмады.
Мәңгілік Елдің мәңгілік мұрасына айналар ұлы шығармалар тудырған Сәкен, Ілияс, Бейімбетті мәңгілік өмір сүрмейді деп кім және қалай айтсын! Тектілік қазақтың әр ұлында бар. Әрі тектілік тек тумысынан материалдық байлық иесіне берілмейді. Бейімбет тегіне көз жүгіртсең, әкесі Жармағамбеттің де, атасы Майлының да кедей шаруа екенін оқисың. Тіпті әкеден ерте айырылып, шешесі Құлғизар мен әжесі Бойдастың тәрбиесін алғанын байқайсың. Сонда тектілігінің шымбай тереңдігі неден бастау алды? Ең алдымен, қазақ деген қанына біткен қағидат бұл. Екіншіден, ұлтын ұшпаққа шығарамын деген намысы болса керек. Әйтпегенде наны мен шайын айыра алмай отырған қос кейуана баласын қалай қатарға қоссын. Үшіншіден, уақытқа байланған ортаның терең білімділігі болса керек.
Естеріңізде болса, Қазан төңкерісінен кейін әсіре ресейшіл топтар қазақ халқының сауаттылығын есепке салып, екі пайыздық көрсеткіш шығарыпты. Жалған есеп. Бұл — орысша білім алған оқымыстылардың есебі ғана. Оның алдындағы араб, парсы, шағатай тілдерін білетін білімпаздарымыз бұл есепке енбей қалған. ХІХ ғасырдың соңындағы санақ бойынша, 6 млн-нан астам қазақтың екі пайызы орысша хат таныған. Демек, 1 млн 200 мың адамды құрайды екен. Осы 1 млн 200 мың адамның ішінде жоғарыда айтқан қара кедейдің баласы Бейімбет бар. «Шұға десе Шұға» деп тараған жалпы афоризм сөздің иесі Бейімбет «Шұғаның белгісі» прозасын 17 жасында жариялапты. Ақындыққа қатысты алғашқы шығармасы 1912 жылдың еншісінде. Ал Мырқымбай образы Бейімбет өлеңдерінің шыңы десе болады. Он жылдың көлемінде жинақталған образға тек 1927 жылдары ғана нүкте қойылған екен. Драматургия саласындағы барлық еңбектеріне 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс пен одан кейінгі заман көріністері, нақтырақ айтсақ қазақ өмірі, ақ пен қызылдар қырылысы арқау болған. Ал сахналық шығарманың биігі саналған «Майдан» пьесасының ауқымы да кең, айтары да көп.
2017 жылдың 12 сәуірінде Елбасы «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласын жариялап, тарихи ескерткіштерге, мәдениетке қатысты ой-тұжырым тарқатты. 1926 жылдың 20 қарашасы күні Бейімбет Майлиннің «Мәдениет мұралары» атты мақаласы «Еңбекші қазақ» газетінде жарық көрді. «Мәдениеттің негізгі белгілерінің бірі – өткен заманның мәдениетін тауыса зерттеу, ескі заманнан қалған мәдениет белгілерін, мәдениет мұраларын қорғап, аман сақтау. Мәдениет мұраларын аман сақтау – ғылым үшін керек нәрсе»,- деген Бейімбет Майлин Қожа Ахмет Яссауи кесенесінен бастап Алаша ханның моласына дейінгі ескерткіштерді зерттеп, қамқорлыққа алуды ұсынады. Міне, «Рухани жаңғыруға» өзек болған тарихи орындар осыдан тоқсан жыл бұрын Бейімбеттің аузынан айтылыпты.
Сәкен Сейфуллин шығармашылығы жайлы Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің доценті, гуманитарлық ғылымдар кафедрасының жетекші ғылыми қызметкері, филология ғылымдарының кандидаты Мұхит Әбікенов сөз қозғады
– Қазір Сәкен Сейфуллин туралы даңқ пен дақпырт астасып жатқан уақыт. Сондықтан көбінесе жастар дақпыртқа иланып қалуы мүмкін. Сәкен Сейфуллин жөнінде және оның игі істері тұрғысында айтқанда Тұрсынбек Кәкішев, Дихан Хамзабекұлы, Амантай Кәкен сынды әдебиетші ғалымдардың еңбегіне еріксіз тоқталамыз. Жалпы алғанда, Сәкен қазақ еліне деген сүйіспеншілігі мол, қазақ жеріне өлшеусіз еңбек сіңірген азамат, қайраткер ретінде біздің және келер ұрпақтың есінде мәңгі қала береді. 1920 жылдың күзінде алғаш Қазақ автономиялық республикасы құрылғанда, Халық комиссарлар кеңесінің төрағасына мәскеулік Радус Зенькович, содан кейін аты көп айтыла бермейтін Мырзағали сайланса, 1922 жылдың қазан айынан 1924 жылдың соңына дейін қазақ еліндегі үкіметті басқарған адам Сәкен Сейфуллин болды, — деді Мұхит Әбікенов.
Қазақ кеңес әдебиетінің аса ірі қайраткерлерінің бірі Ілияс Жансүгіров — барлық негізгі жанрларға қалам тербеген тұлға. Әсіресе поэзия жанрын дамытуға қосқан үлесі зор. Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетінің доценті, филология ғылымдарының кандидаты Айымгүл Хамзақызы «Ілияс Жансүгіров лирикасындағы ұлттық болмыс пен тарихи тағдыр» тақырыбында әңгіме өрбітті.
Конференциядан соң «Ұлт руханияты және қазақ әліпбиі» атты секция жұмысын бастап, латын қарпі негізіндегі жаңа қазақ әліпбиінің маңыздылығы жайында айтылды.
Жадыра ТӨЛЕГЕНҚЫЗЫ, «Семей таңы»
ШҚО Тілдерді дамыту жөніндегі басқармасының тапсырысы негізінде дайындалды{jcomments off}
