Семей
Семейде құжат айналымындағы мемлекеттік тілдің үлесі 97%-ды құрады. Осы және басқа да мәліметтер «Қазақстан Республикасында тіл саясатын іске асыру жөніндегі 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның орындалу барысы туралы» мәселе қаралған қалалық әкімдік отырысында айтылды.
Тіл саясаты саласында өңірді дамыту ұлттық бірегейлікті қалыптастыруға, мемлекеттік тіл саясатын тиімді ақпараттық сүйемелдеуге, қоғамдық тұрақтылық пен ұлтаралық келісімді нығайтуға бағытталған.
Семей қаласы бойынша ҚР тіл саясатының 2020–2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары бекітілді.
Мемлекеттік және басқа тілдерді үйрену үшін қаланың барлық тұрғындарына мемлекеттік қолдау көрсетіледі. Тілдерді оқыту бойынша тегін курстар ұйымдастыру мақсатында 2013 жылдан бастап «Семей қаласының тілдерді оқыту орталығы» КММ жұмыс істейді. 2020-2021 оқу жылында орталық базасында мемлекеттік тілді 719 адам, ағылшын тілін 269 адам, орыс тілін 236 адам оқыды. Ағымдағы оқу жылында қазақ тілін 279 адам, орыс тілін 103 адам, ағылшын тілін 89 адам үйренуде.
Қалада тұратын этностар өкілдерінің тілдерін оқыту үшін Тілдерді оқыту орталығының базасында жексенбілік мектеп жұмыс істейді. Ағымдағы оқу жылында жексенбілік мектепте татар тілін 30, неміс тілін 19 және орыс тілін 16 адам үйреніп жүр.
«Шығыс Қазақстан облысының Семей қаласындағы ұлттық – тілдік ахуал туралы» әлеуметтік сауалнаманың қорытындысы бойынша, 2020 жылы мемлекеттік тілді меңгерген халықтың үлесі 96 пайызды құрап, 2019 жылмен салыстырғанда 1,2 есеге артты. Ағылшын тілін меңгерген тұрғындардың үлесі 7,9 пайызды үш тілді (қазақ, орыс және ағылшын тілдерін) меңгерген тұрғындардың үлесі 7 пайызды құрады.
Қала тұрғындары мемлекеттік және басқа тілдерді дамытуға бағытталған республикалық және облыстық іс-шараларға белсенді қатысады. Атап айтқанда, «Мен қазақша сөйлеймін» республикалық акциясына түрлі этнос жастарының 20 өкілі қатысты. Облыстық «Тіл шебері» байқауында 3-ші орынды №3 мектептің ағылшын тілі мұғалімі Баян Төлегенова иеленді. Тілдерді дамыту басқармасы ұйымдастырған «Тіл байлығы – Тәуелсіздік кепілі» облыстық челленджінде ШҚО ХҚКО Семей филиалының №2 бөлімшесі 3-ші орын алды. Мемлекеттік қызметкерлер арасында ұйымдастырылған «Ұлттық ономастика – ел айнасы» атты облыстық байқауда 1-орынды Семей қаласының Мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің тілдерді дамыту секторының мамандарынан құралған «Алаш» командасы жеңіп алды. Облыстық «Мемлекеттік тіл – Тәуелсіздік символы» байқауында педагогикалық колледждің 3-ші курс студенті Мария Ягель екінші орынды иеленді.
Тоқсан сайын мемлекеттік органдардың құжат айналымына мониторинг жүргізіледі. Шығыс құжат айналымындағы мемлекеттік тілдің үлесі 2020 жылы 95 пайызды, ағымдағы жылдың 9 айының қорытындысы бойынша 97 пайызды құрады.
Бүгінде «Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 21-бабының орындалуын қамтамасыз ету мақсатында жоспарлы жұмыстар жүргізілуде.
Қала тұрғындарынан сауда және қоғамдық көлік нысандарындағы көрнекі ақпарат пен жарнама мәтіндеріндегі бұзушылықтар туралы көптеген шағымдар келіп түседі. Атап айтқанда, «Профкрепеж» дүкенінде тіл туралы заңнама талаптарының сақталмайтынына қатысты өтініш келіп түсті. Мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің мамандары аталған дүкенге барып, түсіндіру жұмыстарын жүргізді. Нәтижесінде бұзушылықтар заңнама нормаларына сәйкес жойылды.
Осындай бұзушылықтар бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізу мақсатында ағымдағы жылдың ақпан айында «Тіл қорғандары» еріктілер тобы құрылды. «Тіл қорғандары» еріктілер тобының құрамына қоғамдық белсенділер, жастар орталықтарының, этномәдени бірлестіктердің өкілдері және басқа да белсенділер енгізілді. Олардың қатарында Орал Шәріпбаев «Қазақ тілі» халықаралық қоғамының вице-президенті, Антонина Клиновицкая Семей Орыс әлеуметтік-мәдени орталығының басшысы, Лилия Гончарук ШҚО «Возрождение» неміс қоғамдық бірлестігінің басшысы, Аркадий Резник «Бокер» еврей мәдени орталығының басшысы және басқалар бар.
«Тіл қорғандары» волонтерлік тобы бұзушылықтар анықталған кезде қоғамның түрлі салаларында мемлекеттік тілді пайдалану бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізеді. Мысалы, «Сауатты жарнама» акциясы аясында еріктілер тобы қаланың 300 шағын және орта бизнес субъектісіне мониторинг жасап, түсіндіру жұмыстарын жүргізді.
Еріктілердің жұмысы өз нәтижелерін беріп жатыр деуге болады. Қалай болғанда да, қала билігі заң бұзушыларға қатысты қатаң заңнамалық нормаларды ешқашан қолданбаған. ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 75-бабының 3-тармағына сәйкес, деректемелер мен көрнекі ақпаратты орналастыру жөніндегі талаптар бұзылған кезде ескерту жасалады. Бір жыл ішінде қайталап жасалған іс-әрекет – лауазымды адамдарға, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне немесе коммерциялық емес ұйымдарға – бес, орта кәсіпкерлік субъектілеріне – он, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне жиырма бес айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
Ономастика саласындағы проблемалардың бірі көшелердің аншлагтарын ауыстыру болып табылады. 2018 жылы ҚР Мәдениет және спорт министрлігі көшелердің аншлагтарын жазу және орналастыру бойынша бірыңғай үлгі әзірледі. Осы үлгі бойынша 2017-2018 жылдары 12 көше – Қайым Мұхамедханов, Мәңгілік ел, Әзілхан Нұршайықов, Жібек Жолы, Ардагерлер және т.б. көшелер өзгертілді. Семей көшелерінің басым бөлігіндегі аншлагтарды ауыстыру айтарлықтай қаржыландыруды талап етеді. Экономикалық есеп бойынша, 1 аншлаг шамамен 3 мың теңге тұрады.
Алдағы уақытта Қазақстанда ана тілін дамытуға үлес қосқан белсенділер «Ана тілін дамытуға үлес қосқан үшін» төсбелгісімен марапатталатын болады. Осы жылдың соңына дейін Білім және ғылым министрлігінің Тіл саясаты комитеті осы белгінің алғашқы данасын дайындауды жоспарлап отыр.
Әлібек КЕМЕЛХАН,
«Семей таңы»
