Бородулиха — облысымыздағы ерекше аудан. Сан түрлі шаруашылығы бар, соның ішінде агроөнеркәсіп кешендері мен тау-кен өнеркәсібі, экологиялық туризм мен орта бизнесі қарқынды дамыған бірегей өңір. Сондай-ақ спорт пен мәдениет салаларында да танымал тұлғалар шыққан қастерлі мекен.
Осы орайда ауыл шаруашылық өнімдерімен байтақ облысты қамтып отырған еңбекшіл ауданның әкімі Ольга Булавкинамен сұхбаттасқан едік. Жаңа қызметке тағайындалғанына аса көп уақыт өте қоймаса да Ольга Александровна ауданның бүгіні мен таяу болашақтағы жоспарлары жайында пікір бөлісті.
— Осыдан үш ай бұрын Сіз ресми түрде Бородулиха ауданының әкімі қызметіне тағайындалдыңыз. Осы аудан жайлы алғашқы әсеріңізбен бөліссеңіз. Өңірдің өркендеу мүмкіндіктерін қалай бағалайсыз?
— Бүгінгі Бородулиха ауданы аймағымыздағы ең ірі агроөнеркәсіптік кешендер қалыптасқан өңір екендігін баса атап өткім келеді. Оған мысал ретінде 377 мың га жердің егістік аумаққа жататынын айта кетсек жеткілікті. Соның ішінде 97 мың гектар жерге бидай дақылы өсіріледі. Бұл — бүкіл Шығыс Қазақстан облысындағы ең көлемді астықты алқап.
Бородулиха — қылқан жапырақты орманымен ерекшеленетін бірегей өңір. Оның аумағы бүкіл ауданның 88 мың га жерін алып жатыр.
Ең жақын орналасқан елді мекендер — Шемонайха мен Бесқарағай аудандары және Семей қаласы. Ал аудан тұрғындарының жалпы саны 34 мың 980 адамды құрайды. Оның ішінде 30-дан астам ұлт өкілдері өзара сыйластық аясында тату-тәтті ғұмыр кешіп жатыр. Атап айтсақ, қазақтар, орыстар, украиндар мен немістер, татарлар, әзірбайжандар мен өзге де ұлттар бір шаңырақ астында өмір сүріп, ел игілігі жолында бірлесе еңбек етуде. Тоқтала кетерлігі, әрбір ұлт өзінің түп тамырын, өзіндік ұлт ретіндегі болмысын, салт-дәстүрлерінің озық үлгілерін сақтай білуде. Ең маңыздысы сол, барлығы да бір тудың астында, тұрақтылық пен келісім аясында бейбіт өмір сүріп жатыр. Біздің басты құндылығымыз да сол болмақ.
Ал сауалыңыздың негізгі бөлігіне ойысар болсам, біздің ауданымыз әлеуметтік-экономикалық дамудың қарқынды жолында және де осы орайда әлі де үлкен мүмкіндіктеріміз бар. Біздің алдымызда тұрған нақты міндеттемелер алдағы уақыттарда толықтай орындалады деп сенемін. Себебі қаржылық тұрғыдан айтарлықтай қажеттілік жоқ, әрі жергілікті тұрғындар өте еңбекқор, табанды халық. Алға мақсат қойып, оған қол жеткізуде бородулихалықтар береке-бірлік таныта алады.
— Осы орайда қабылданған бюджетке қатысты сауал туындап отыр, сол туралы нақтырақ тарқатып айтып өтсеңіз. Өткен жылдың бюджетімен салыстырғанда қандай артықшылықтарын айтар едіңіз? Аудан бюджетін толықтыратын тұрақты түрдегі қандай кіріс көздері бар? Жалпы, алдағы уақыттардағы жоспарларыңызбен бөліссеңіз.
— Сауалыңыз орынды. Негізгі кіріс көздері — салықтық және салықтық емес төлемдер. Сонымен қатар жылма-жыл қосымша ашылатын табыс көздері де жергілікті бюджет қоржынын бүтіндейді. Ал өзіндік табыстың тұрақты болуын немесе артуын, әлбетте, ауыл шаруашылығы қамтамасыз етеді. Аталмыш мақсаттағы жұмыстар қатарына тоқталар болсақ, бірқатар шаралардың жыл сайын жоспарлы түрде жүзеге асырылып жатқанын айтуға болады. Мысалы, алдағы уақытта аудан көлеміндегі ауылшаруашылық дақылдары өсірілетін алқапты 18 мың гектарға дейін арттыру, сүт өндіру мен облысымыздағы сүт өнімдерін өңдеу кәсіпорындарына жеткізуді 18 451 тоннаға дейін жеткізу көзделіп отыр. Соның ішінде соңғы айтылған шаралардың нәтижелі болуы үшін жергілікті тұрғындарды аудандағы 11 сүт қабылдау орындары мен үш кооперативке сүт өткізуге тарту қажет. Аталмыш бағытта ағымдағы жылы атқарылуы тиіс қадау-қадау шаралар бар. Соның ішінде ауданымыздағы Петропавловск ауылынан сүт қабылдау пунктін ашу, сонымен қатар жылдың аяғына дейін Переменовка ауылындағы «Тындық» шаруа қожалығы жанынан 200 басқа арналған сүт-тауарлы ферма ашу жоспарланып отырғанын айта кету ләзім.
Мұнымен қатар аудан шаруалары 1100 бас мүйізді ірі қара алуды жоспарлауда. Оның 600-і етті-сүтті бағытта болса, енді 500 бас мал етті бағытта болмақ.
Бұдан өзге соңғы уақыттарда өңірімізде құралыс саласы да қарқын ала бастағанын айта кеткен жөн. Биыл өңдеу мен қайта өңдеу бойынша бірқатар жаңа жұмыс орындарын ашу көзделуде. Белағаш ауылында шлакоблок өндіретін цех ашу жоспарда тұр. Сол тәрізді Ново-Шульба ауылындағы қарақұмық жармасын өңдейтін іргелі цех қайта жаңғыртылып, жұмысын жандандыра түспек.
Туристік сала бойынша да қолға алынуы тиіс жұмыстар бар. «Шүлбі» туристік-экологиялық маршрутын жүзеге асыру қажет. Бұл іске «Алекс» шаруа қожалығының жетекшісі Александр Подкорытов бастамашы болып отыр. Аталмыш бағыт «Семей орманы» мекемесінің Новошүлбі филиалы аумағынан басталып, Шүлбі су қоймасына дейін жалғасатын болады.
— Аудандағы маман тапшылығы мәселесі қалай шешілуде? Мәселен, дәрігерлер мен педагогтерге деген сұраныс қандай деңгейде?
— Иә, ауылдық елді мекендерде кейбір мамандарға деген тапшылықтың орын алатыны рас. Дегенмен де бұл ретте бірқатар мәселелерге тоқтала кетуге болады. Бүгінде Бородулиха ауданы бойынша денсаулық сақтау саласында 320 адам еңбек етуде. Оның ішінде 69 адам — дәрігер. Өткен 2018 жылы бұл сала бойынша жұмысқа 5 жас маман алынды. Қазіргі таңда медицина қызметкерлері бойынша тек екі адамға ғана сұраныс бар. Бізге кардиолог дәрігер пен акушер-гинеколог керек.
Дегенмен де ауданымыздағы денсаулық сақтау саласы үшін мейлінше қолайлы жағдай жасалуда. Өткен жылдың 1 шілдесінен бастап қағазсыз құжат айналымы енгізілді. Барлық тұрғындардың электронды түрдегі денсаулық паспорты әзірленді.
Ағымдағы жылы Жезкент ауылдық ауруханасына жөндеу жүргізу көзделуде. Аймақ басшысы Даниал Ахметовтің тапсырмасы бойынша Жезкент ауруханасына облыс бюджеті есебінен медициналық құрал-жыбдықтың 44 аталымы алынды. Сандық рентген аппараты орнатылмақ. Физиокабинат аппаратуралары жаңартылады. Сонымен қатар аса ауыр жағдайдағы науқастар мен жүкті әйелдерді аудан орталығы мен Семей қаласына тасымалдау мақсатында медициналық көлік алынды.
Аудан мектептері жыл сайынғы «Түлектер жәрмеңкесі» мен жоғары және арнаулы білім беретін оқу орындары дөңгелек үстелдеріне белсенді түрде қатысады. Яғни, мектеп директорларына жас мамандарды жұмысқа қабылдау мақсатында таңдау жасау мүмкіндігі жоғары деген сөз. Бұдан өзге мектеп түлектері мен абитуриенттер үшін жоғары және арнаулы білім беру ордаларына педагогикалық мамандықтар бойынша оқуға түсулеріне бағыттамалар беріледі. Сол тәрізді enbek.kz, т.б. базалық мәліметтер бойынша мамандар іздестіру мақсатында жұмыстар жүргізіледі. Соның нәтижесінде болса керек, биылғы, 2018-2019 оқу жылы маусымында жоғары және арнаулы орта білімі бар 21 жас маман арнайы келіп, аудан көлемінде тұрақты қызметке орналасты.
Мемлекеттік «Дипломмен — ауылға!» бағдарламасы аясында Бородулиха ауданына келген жас мамандарға көптеген жеңілдіктер жасалады. Атап айтсақ, республикалық бюджеттен көтерме жәрдемақы мен тұрғын үй алу мақсатында 15 жылға аз пайыздық мөлшердегі несие беріледі. Айта кетерлігі, дәл осы игілігі зор «Дипломмен — ауылға»» бағдарламасы бойынша өткен жылы төрт бірдей денсаулық сақтау саласы мамандарына 14 млн. 131 мың теңгенің несиесі беріліпті. Сондай-ақ 13 медицина маманы 2 млн. 188 мың теңгенің көтерме жәрдемақысын ала алды. Бұдан өзге білім беру саласы бойынша тағы 9 маман 29 млн. 159 мың теңгенің бюджеттік несиесін алса, дәл осы саланың 43 маманы жалпы көлемі 7 млн. 239 мың теңгенің көтерме жәрдемақысын иеленді.
Ағымдағы жылы білім беру саласының 12 өкіліне және денсаулық сақтау сваласы бойынша екі маманға жалпы көлемі 53 млн. 25 мың теңгенің бюджеттік несиесін беру көзделуде.
Ауылдық елді мекендердегі жас мамандарды қолдауға бағытталған аталмыш мемлекеттік бағдарлама біздің ауданымыз бойынша мейлінше маңызды болып саналады. Яғни, кадрлық тапшылықты жойып, денсаулық сақтау мен білім беру салаларындағы мамандар қызметінің тұрақты болуын қамтамасыз етеді.
— Бүгінгі таңда білім беру саласы бойынша грант бөлу мәселесі өте өзекті болып тұр. Осы орайда аудандағы дарынды балаларды қолдауға бағытталған қандай шаралар бар?
— Дарынды балаларды қолдау мақсатында біздің ауданымызда түрлі олимпиадалар, байқаулар мен консультациялар ұйымдастырылады. Аудандық сайыстар қорытындысында озат атанған балалар облыстық, республикалық және халықаралық байқауларға қатысуға жолдамалар алады.
Ал қалалық, облыстық немесе халықаралық сайыстардан жүлдегер атанған балалар оқу жылы ішінде Қапшағай қаласындағы республикалық «Балдәурен», Щучинскідегі «Дарын» және Таулы Үлбідегі оқу-сауықтыру орталықтарында тынығып қайтуға мүмкіндік алады.
Бұл бағыттағы жұмыстар ауданымыз бойынша жүйелі түрде жүргізіледі. Әр жылдың мамыр айында дарынды балалардың форумы өткізіледі.
Сонымен қатар ауданымыздағы мектеп түлектері үшін ШҚО әкімі Д.Ахметовтің гранты бөлінеді. Өткен 2018 жылы 10 мектептің түлегі аймақ басшысы грантын иеленіп, жоғары оқу орындарына қабылданды. Айта кету ләзім, кәсіпкерлікке жұмылдыру және еңбекпен қамтуды өнімді түрде жүзеге асыру мақсатында 2017-2021 жылдар аралығында 9 және 11 сынып оқушылары колледждерде тегін техникалық білім алуда. Мұның өзі ауданымыздағы еңбек нарығын тұрақтандырады.
— Көпбалалы және аз қамтылған отбасыларға қандай қолдау жасалуда?
— Қазіргі күні аудан көлемінде 540 көпбалалы және аз қамтылған жанұя бар. Оның ішінде көпбалалы 331 отбасы тіркелген.
Ағымдағы жылдың 1 сәуірінен бастап атаулы әлеуметтік көмек көрсетудің жаңа форматы қабылданғаны белгілі. Бұл орайда шамамен 139 көпбалалы отбасы жәрдемақының жаңа түрін ала алады. Бұл отбасыларда 860 бала бар екен. Әр балаға берілетін жәрдемақы көлемі айына 20 мың 789 теңгені құрайды. Әрине, табысы күнкөріс деңгейінен төмен ата-аналарға да жәрдем көрсетіледі. Атаулы әлеуметтік көмек көрсету мақсатында республикалық бюджеттен қосымша 219 млн. теңге бөлінек.
Ал 8 Наурыз халықаралық әйелдер күні қарсаңында барлық көпбалалы аналар облыстық бюджеттен 12 625 теңге көлеміндегі әлеуметтік көмек алады.
Сонымен қатар қайырымдылық көмек көрсету мақсатында ағымдағы жылы 4 көпбалалы отбасыға 4 пәтер беруді жоспарлап отырмыз.
Тұрмыс деңгейі төмен яғни, әлеуметтік тұрғыдан аз қамтылған отбасылардағы балалар үшін мектепте тегін ыстық тамақпен қамту, киіммен қамтамасыз ету шаралары жүзеге асырылуда. Бұл мақсатта ауданымыздағы 655 балаға 56 млн. 460 мың теңгенің қаражаты бөлініпті.
Әр жыл сайын «Мектепке жол» акциясы аясында демеушілердің көмегімен аз қамтылған немесе көпбалалы отбасыларға киім түріндегі материалдық көмек беріледі. 2018-2019 оқу жылында осы категориядағы балаларға жергілікті шаруа қожалықтары басшылары мен жеке кәсіпкерлер және педагогтер тарапынан 1 млн. 100 мың теңгенің жәрдемі көрсетілді.
Биылғы жылдың 9 ақпаны мен 1 шілдесі аралығында ауданымызда «Жүректен жүрекке» атты қайырымдылық акциясы өткізілуде. Бүгінгі күнге дейін 57 оқушыға жалпы сомасы 500 мың теңгенің демеушілік жәрдемі көрсетілген.
— Қазіргі күндері аймағымыз бойынша жол жөндеу мәселесі маңыздылығын жоймай отыр. Бүгінгі күнге дейін қандай жұмыстар атқарылды, алдағы уақыттардағы жоспарларыңыз қандай?
— Иә, аудан көлеміндегі өткір тұрған мәселелердің бірі автокөлік жолының жағдайы болып отыр. Аудандық маңыздағы жолдарға жазғы және қысқы күтім жүргізу үшін, сондай-ақ елді мекендердегі көшелер үшін биылғы жылы аудан бюджетінен 17,1 млн. теңге бағытталған. Аудандық бағдарлама бойынша 24,6 млн. теңгенің қаражаты бөлінсе, аудандық маңыздағы автокөлік жолын күтіп ұстауға 20,5 млн. теңге қарастырылды.
Өткен 2018 жылы бөлінген қаражат негізінде аудан ішіндегі жолдар бойынша 177 шақырым жолға қиыршық тас төселініп, жөндеуден өткізілді. Бородулиха — Жерновка жолы бойынша 16 шақырым жерге, Новопокровка – Белағаш жолы бойынша 20 шақырым жолға асфальтобетонды түріндегі шұңқырларды жабу жұмысы жүргізілді. Ал 75 шақырымдық өзге көлік жолдары 2640 тонна көлеміндегі инертті материалдар қолдану арқылы жөндеуден өткізілді. Сол тәрізді 109 шақырым жолдың жиектері қалпына келтірілді. Жалпы көлемі 325 шақырым жол қамтылыпты.
Сол тәрізді облыстық маңызға ие автокөлік жолдарының ағымдық күтімі де ұдайы назарда. Бұл жұмыстармен №9 «ОблШығысЖол» КММ айналысады. Жалпы ұзындығы 258 шақырымдық жолды жазғы күтімде ұстау үшін биылғы жылы 360 млн. теңге бөлінді. Ал, бұл мақсатта өткен 2018 жылы 112 млн. теңге бөлініп, игерілген болатын.
Жол шұңқырларын тегістеу мақсатында 46021 шаршы метр аумақ жөнделінді. Сонымен бірге кейбір аумақтар бойынша қиыршық тас төсеу жұмыстары жүргізілді. Мұның сыртында жаңадан 86 жол белгісі орнатылып, 400 ескі белгі боялды. Бұдан өзге Петропавловка мен Зубаир елді мекендерінің аралығындағы жол бойына инертті материалдар төгіліп, толықтай тегістелді.
Сондай-ақ Дмитриевка – Бородулиха – Шемонайха жол телімінің бес аумағы бойынша орташа жөндеу жұмыстары жүргізілді. Жалпы ұзындығы 30 шақырымдық жолды жөндеуге 201,6 млн. теңге бөлінген болатын. Сонымен қатар жол шұңқырларын бітеу жұмыстары жасалынып, жаңадан тегістеме қабат төселініп, жолдың екі жиегі бекітілді.
Ауданымызда республикалық маңыздағы жолдарға да айтарлықтай көңіл бөлінеді. Семей мен Ресей Федерациясы шекарасы бойынша 17-ші шақырымнан бастап 113 шақырым аумақты қамтитын жолға №25 ШҚ РГП «Қазақавтодор» мекемесі жөндеу жүргізді. Аталмыш жол бөлігін ағымдық күтімде ұстау мақсатында өткен жылы 60 млн. теңге бөлініп, толықтай игерілді. 10200 шаршы метр аумақты қамтитын 70 шақырым жол бойына шұңқыр жамау жұмыстары жасалынды. Қосымша екі автобус павильоны салынды. Мұнымен қатар жол жиектеріндегі жабайы өскен тал-дарақтар мен бұталар қырқылып, ретке келтірілді. Оның үстіне жаңадан 50 жол жүру белгісі орнатылып, көліктер тоқтайтын жол бөліктері мен автобустар аялдамалары әктелініп, боялды.
Биылғы жылғы жазғы маусымға жолдарды күтіп ұстауға жалпы көлемі 20,5 млн. теңге бөлінді. Оны игеру жөнінде келісім алдағы мамыр айында бекітілетін болады.
Сондай-ақ ауданымыздағы жолаушы тасымалы бойынша да бірқатар мәселелер шешімін тапқан. Ағымдағы жылдың наурыз айында ШҚО жолаушылар көлігі және автокөлік жолдары басқармасы тарапынан Бородулиха – Жезкент тас жолының 16-49 шақырымы бойынша 723,2 млн. теңгенің орташа жөндеу жұмыстарын орындауға конкурс жарияланған болатын. Бұл бағыттағы келісімшарттар осы сәуір айының соңына таман бекітілетін болады. Сонымен қатар Шүлбі – Жаңа Шүлбі автокөлік жолының 36 – 44 шақырымына жалпы сомасы 128,1 млн. теңгенің орташа жөндеу жұмыстары жүргізілмек.
Бородулиха аудандық ТҮКШ жолаушылар көлігі және автокөлік жолдары бөлімі ағымдағы жылдың 29 наурызы күні Жезкент шаһарындағы Молодежный және Дружба көшелеріне орташа жөндеу жүргізуге жалпы құны 147,1 млн. теңгенің байқауын жариялады. Оны орындауға келісім жасау биылғы мамыр айында жүзеге аспақ.
Тағы бір айта кетер жайт, «Ауыл – Ел бесігі» бағдарламасы аясында республикалық бюджеттен аудан орталығынан шығатын ауыларалық жолдарға жөндеу жүргізуге қаражат бөлу қарастырылып отыр.
Орталық көшелерге орташа жөндеу жүргізу мақсатында облыстық жолаушы тасымалы және автокөлік жолдары басқармасына қаржылық өтінім жасау бойынша жобалық-сметалық құжаттамалар әзірленуде.
Ағымдағы жылы Бородулиха ауылында жолаушылар үшін модульдік нысан салу көзделуде. Сонымен қатар аудан орталығының жекелеген аумақтары абаттандырылмақ. Осы ретте жалпы көлемі 20 млн. теңгені қамтитын ЖСҚ әзірленген болатын. Бүгінде аталмыш құжаттамалар бойынша қаржылық өтінім облыстық жолаушылар көлігі және автокөлік жолдары басқармасына жолданды.
— Сіздің Бородулиха ауданына әкім қызметіне тағайындалуыңыз халықпен есептік жүздесулер өткізумен тұспа-тұс келді. Бүгінгі аудан тұрғындарын не толғандырады? Бірінші кезекте орындалуы тиіс тапсырмалар реті қандай?
— Қаңтар айында барлық ауылдық округтерде тұрғындармен есептік кездесулер жиыны болып өтті. Халықты толғандыратын алғашқы кезектегі мәселе, негізінен, әлеуметтік сала бойынша екен, атап айтсақ, ауылдық елді мекендердегі жол мен ауыз су, әлеуметтік нысандарға жөндеу жүргізу.
Ағымдағы жылы Бородулиха ауданы 1 млрд. 600 мың теңгенің инвестициясын алды. Бұл қаражат толықтай жергілікті тұрғындардың өмір сапасын жақсартуға жұмсалатын болады.
Бөлінген қаражатқа бірінші кезекте Жезкент – Бородулиха күре жолының 16-шы, 49-шы шақырымы мен Жезкентті өзге елді мекендермен жалғайтын жолдар жөнделеді. Сонымен қатар аталмыш кенттегі ауылдық аурухана мен мектеп те талапқа сай жаңартылмақ. Ал аудандық орталық емхананы жөндеуден өткізуге 240 млн. теңге бөлінбек. Тағы да 160 млн. теңге алты елді мекенді абаттандыру мақсатында бөлініп отыр. Ол ауылдарда ендігі аралықта балалар алаңы, спорттық алаңдар мен саябақтар бой түземек. Мұның барлығы, әлбетте, жергілікті тұрғындар игілігі үшін қолға алынып отыр.
Бородулиха ауданында автобекет жоқ. Аудан орталығындағы ауруханаға немесе халыққа қызмет көрсету орталығына келген тұрғындардан жиі шағым түсіп жатады. Олар автобусты ашық далада күтуге мәжбүр. Аймақ басшысы Даниал Ахметовтің тапсырмасы бойынша 1 қарашада тәулігіне 175 адамды қабылдай алатын заманауи үлгідегі жаңа автобекет салынатын болады. Қазіргі күні аталмыш нысанның жобалық-сметалық құжаттамалары әзірлену үстінде. Ал жазғы мезгілде аудан орталығын толықтай абаттандыру жоспарлануда. Айта кетерлігі, ауылдық елді мекендерді де көгалдандыру, санитарлық-тазалық шараларын жүргізу, ғимараттар мен нысандарды әрлеп, әсемдеу жұмыстарын қолға алып жатырмыз.
Аудан орталығы Бородулиха ауылын абаттандыру мақсатында ағымдағы жылы облыстық бюджеттен 100 млн. теңге бөлінді. Тағы алты ауылдық округтерді, атап айтсақ Бородулиха ауылы, Переменовка, Жаңа Шульба, Новопокровка, Белағаш, Жезкент елді мекендерін көркейтуге 60 млн. теңге қарастырылған.
— Бородулиха ауданының болашағына қандай баға берер едіңіз?
— Алдағы уақыттарда аудан тұрғындарының игілігі үшін жүргізілетін барлық шаралар өз нәтижесін беретініне сенімім мол. Бұл ретте негізгі күш мемлекеттік бағдарламалардың тыңғылықты орындалуына бағытталатын болады. Сонымен қатар агро-өндірістік кешенді де жүйелі түрде дамытуға ден қоятын боламыз. Әлбетте, аудан көлемінде көгалдандыру, абаттандыру жұмыстарын жүргізу, елді мекендерді санитарлық талаптарға сай ету де күн тақырыбынан түспейді. Бұдан өзге аудан тұрғындарының әлеуметтік әл-ауқатын арттыру, тұрмыс сапасын жоғарылату кезек күттірмес жұмыстар қатарында тұр. Мәселен, таяу уақытта аудан орталығынан 60 пәтерден тұратын бес қабатты тұрғын үй салуды және жүзу бассейні бар дене шынықтыру-сауықтыру кешенін тұрғызуды жоспарлап отырмыз.
Қорыта айтқанда, береке-бірлік пен абыройлы еңбектің нәтижесінде Бородулиха ауданының келешегі жарқын бола түсері анық.
Сұхбаттасқан Қуаныш ЖОЛЫМБЕТ,
«Семей таңы»
Материал Бородулиха ауданы ішкі саясат бөлімінің тапсырысы бойынша әзірленді.{jcomments off}
