"Семей таңы" газеті
  • Жаңалықтар
    • Саясат
    • Мәдениет
    • Қоғам
    • Қылмыс
    • Спорт
    • Экономика
    • Жаһан
    • Көзқарас
  • Мультимедиа
    • Видео
    • Фото
  • Төртінші билік
Нәтиже табылмады
Барлық нәтижені қарау
PDF нұсқа
  • Жаңалықтар
    • Саясат
    • Мәдениет
    • Қоғам
    • Қылмыс
    • Спорт
    • Экономика
    • Жаһан
    • Көзқарас
  • Мультимедиа
    • Видео
    • Фото
  • Төртінші билік
Нәтиже табылмады
Барлық нәтижені қарау
"Семей таңы" газеті
PDF
Нәтиже табылмады
Барлық нәтижені қарау

«Екі мыңға жуық адам қамыста тірідей өртенді»: Қазақтарды жуасыту ісі қалай жүзеге асты?

07.07.2023
«Екі мыңға жуық адам қамыста тірідей өртенді»: Қазақтарды жуасыту ісі қалай жүзеге асты?
2.6k
Қаралды
Facebook-ке бөлісуWhatsapp-қа бөлісуTelegram-ға бөлісу

Тарихи тақырыпта қалам тербеп жүрген Руслан Шынтас орыс офицерінің көтеріліске шыққан қазақтарды қалай басқаны туралы беймәлім естеліктерін жариялады, деп хабарлайды semeytany.kz тілшісі Caravan.kz медиа порталына сілтеме жасап.

Мыңдаған қазақтың қалай қырылғаны жайлы жазба төбе шашты тік тұрғызады.

Түркістан қырғыздарын (қазақтарды) жуасыту деп аталатын лейтенант Станиславскийдің естеліктері 1927 жылы Болгарияның Перник қаласында эмиграцияда жүрген кезінде жазылыпты.

«…1916 жылы қыркүйектің басында Қазан әскери округінің штабынан бір офицерді іссапарға тағайындау туралы жеделхат келді, бірақ жас прапорщиктерден емес, соғыс көріп ысылғандардан. Мені Қазаннан Орынборға жіберді. Сол жерден бір генерал Ақтөбе гарнизоны бастығына аттандырды. Мен Ақтөбе гарнизонының бастығы полковник Солейге келгенімде ол:

— Сіз отряд алып, бүлікші қырғыздарды (қазақтарды — ред) тыныштандыруға барасыз. Бұл көтерілісті Қытайдан келген неміс агенттері ұйымдастырды. Қырғыздардың арасында олар қолдау тапты. 1916 жылы қырғыздардың жартылай мобилизациясы жарияланды. Олар бұған қатты наразы болды. Менде төрт пулемет, барлығы 300-дей адам болатын жаяу әскер ротасы және байланыс үшін 50-ге жуық казактар болды. Бізге су, консерві тиелген 50 түйе берді. Менде 18 бен 36 жас аралығындағы қырғыздардың барлығын әскерге жұмылдыру туралы бұйрық бар еді. Бұл өте қиын жұмыс болды. Мен бірінші кездескен, мығым қырғыздарды жинай бердім.

Қазан айының басында қырғыздар бізді алаңдата бастады. Олар бізді үнемі сырттан аңдып жүрді. Олардың салт аттылары алыстан көрініп, төбелерден кенет көтеріліп, қайтадан ізім-ғайым жоқ болып кетіп отырды. Кейде бұл салт аттылар тобы көбейіп 500-600 адамға жетіп отырды. Ондай кезде олар бізге шабуыл жасады. Біз керуенімізді тоқтатып, түйелерді жатқызып, пулеметтен оқ жаудырдық. Бұл оларға зиян тигізбесе де, моральдық әсері болды. Олар жойқын қаруға шыдай алмай, жаралыларын тастап, бірден құмға сіңіп кетіп отырды. Біз олардың жаралыларына қол тигізбедік. Бұл қорқынышты еді: шөлде қалып, түнде үсіп өлу (түндері өте суық болды) немесе аштықтан өлу.

Сағат түнгі 12 болды. Блиндаждардың бірінде атыс болып жатқанын естідім. Жан-жағыма байқап қарасам қараңғыда әлдебір сұлбалар жүгіріп келеді. Олар қырғыздар еді. Атыс басталып, қырғыздар қашып кетті. Мен өлтірілген 18 жауынгерімді санап шықтым. Кейін қырғыз пышақтарынан 30-ға жуық адам жараланғаны белгілі болды. Кейбір блиндаждардан ондаған мәйітті таптым. Ол жерде орыстар да, қырғыздар да болды. Қырғыздардың 20-25 адамы өлтірілді. Жақсылап ойланып, картаны қарап шығып, қырғыздардың соңынан қууға бел будым. Он версттей жерде ауыл бар еді, олардың осы ауылда екеніне сенімді болдым. Олар жатқан үйлерге бомба лақтырдық. Ақыры жиырма адамды, оның ішінде екі неміс нұсқаушысын қолға түсірдік. Қырғыздарды бірден атып тастадық, ал немістерді ертіп алдық. Өз тұрағымызға оралған соң бірден қолға түскен немістерден жауап ала бастадым. Олар өздерін қырғыз етіп көрсеткісі келді, бірақ бұл күлкілі еді. Қырғыздар мен немістерді ажырату өте оңай. Немістер бұан түк шықпайтынын білген соң, бәрін мойындады, ұлтын да айтты. Олар неміс армиясының офицерлері екені сөзсіз. Тұтқындарды он казакқа қосып Ақтөбеге жібердім.

Біз Әмудария өзенінің иілген тұсына қарай жылжып келе жатыр едік. Барлық әскер сол жерде — радиустар бойымен орталыққа жиналуы керек болатын. Қырғыздар Амудария өзеннен өтіп, Қытайға кетпекші.

Screenshot_9.jpg

17 қаңтарда Әмудария сағасына жақындадық. Қырғыздар ұзындығы 10–12 верст, ені бес верстке созылған қамыстың арасына тығылды. Біздің барлаушылар қамыс арасында қырғыздардың көп екенін, кем дегенде 40 мың адам екенін анықтады. Екі күн бойы жаудың көз алдында тұрдық. Түнде казактар біздің бекеттер арқылы өтпек болған үш немісті тұтқынға алды. Олардың барлығы қырғыз киімінде болды. Немістердің бірі өзін-өзі атып үлгерді. Ұсталғандар өздерін Қытайдағы неміс көпестері деп атады. Шытырман оқиғаға деген құштарлық оларды осындай оқиғаларға итермелепті-мыс. Әрине, бұл жай ғана сөздер. Олар көпестер емес, неміс офицерлері еді. Дәл сол күні олар атылды.

20 қаңтарда біздің бөлімшелер (4000-ға жуық жаяу және 500 атты әскер) қамысқа қарсы шабуылға шықты. Қамысты шабуылмен алу туралы шешім қабылданды. Алайда, нәтижеге жете алмадық. Қырғыздар қамыс арасынан мылтық пен пулеметтен оқ жаудырды. Біз шығынға ұшырай бастадық. Артқа шегінуге мәжбүр болдық. 20 қаңтарға қарай өзеннің қарама-қарсы жағалауын біздің әскерлер басып алып, қырғыздар қоршауға алынды. Біздің күзетшілеріміз түнде қоршауды бұзып өтпек болған қырғыздарды ұстады. Оларды бірден атып тастадық.

27-сі күні қамысты өртеу туралы шешім қабылданды. Көп ұзамай жалын тұтанып, қамыс отқа оранды. Қырғыздар оны сөндіруге тырысты, бірақ біз оқ атып жақындатпадық. Қырғыздар мұзға арқылы, өзеннің арғы бетіне өтуге талпынды. Бірақ біздің артиллерия мұзды атқылап жарып жіберді, ал қырғыздар суға батып кетті. Олардың аз ғана бөлігі, 4000-ға жуық адам өзеннен өтіп үлгерді, бірақ кейін оларды арғы беттен күтіп алған біздің пулеметтер толығымен жойды. 7 мыңға жуық адам тұтқынға берілді. 3000-ға жуық адамнан тұратын шағын топ қоршауды бұзын өтіп, солтүстікке, Сібірге қарай бет алды. Көптеген көтерілісшілер казак қылыштарынан, сондай-ақ біздің қарудан қаза тапты. Қайда қашарын білмеген көптеген қырғыздарды біздің артиллерия атып түсірді. 2000-ға жуық адам қамыста тірідей өртенді. Өртенгендердің арасында көптеген әйелдер мен балалар болды. Біздің казактар тұтқынға берілгендердің көбін қылышпен шауып тастады, барлығын дерлік жарып тастады. Тұтқынға түскендердің арасында 30-ға жуық неміс және 16 қытай болған.

Screenshot_8.jpg

Оларды да, басқаларды да атып тастадық. Қолға түскен қырғыздардың ішінде 1000-ға жуық әйелдер мен балалар болды. Оларды тағдырдың жазуымен айдалаға тастап кеттік. Соған қарамастан ер адамдар Ақтөбеге айдауылмен жөнелтілді. Ақтөбеден қырғыздар Оңтүстік-Батыс майданына окоп қазуға жіберілді. Көтерілісті басуға қатысқан жасақтардың барлығы солтүстікке жіберілді, ол жақта да осындай көтерілістің бірі жүріп жаты. Мені басқа іссапарға жіберді»

Лейтенант Станиславский.

Перник, 1927 жыл.

Мақалада: «Екі мыңға жуық адам қамыста тірідей өртенді»: Қазақтарды жуасыту ісі қалай жүзеге асты?

Ұқсас жаңалықтар

Масалар кімді көбірек шағады – дәрігер түсіндірді

11.07.2025
Масалар кімді көбірек шағады – дәрігер түсіндірді

Semeytany.kz – Жаз мезгілінде маса шағуы – көпшілік үшін жағымсыз жағдайлардың бірі. Дегенмен кей адамдарды масалар жиі шағып, енді біреулерін...

Толығырақ...Details

Семейде 40 аула абаттандырылады: облыс әкімі жөндеу жұмыстарының барысын тексерді

11.07.2025
Семейде 40 аула абаттандырылады: облыс әкімі жөндеу жұмыстарының барысын тексерді

Semeytany.kz – Абай облысының әкімі Берік Уәли Семей қаласындағы аулаларды абаттандыру барысымен танысты. Қалада «Аулаішілік аумақтарды ағымдағы жөндеу» бағдарламасы аясында...

Толығырақ...Details

Семейдегі әскери госпитальдің күрделі жөндеуі жалғасады – облыс әкімі

11.07.2025
Семейдегі әскери госпитальдің күрделі жөндеуі жалғасады – облыс әкімі

Semeytany.kz – Абай облысының әкімі Берік Уәли Семей қаласына жұмыс сапары барысында әскери қызметшілерге арналған медициналық мекеменің қазіргі жағдайымен танысты....

Толығырақ...Details

Семейде жылу маусымына дайындық басталды: облыс әкімі ЖЭО-1 жұмысын тексерді

11.07.2025
Семейде жылу маусымына дайындық басталды: облыс әкімі ЖЭО-1 жұмысын тексерді

Semeytany.kz – Абай облысының әкімі Берік Уәли Семей қаласына жұмыс сапары аясында 1-ші жылу электр орталығына (ЖЭО-1) барып, қазандықтағы жөндеу...

Толығырақ...Details

Семейдегі үлескерлер мәселесі шешім табуда: 65 азаматқа дайын пәтер ұсынылды

11.07.2025
Семейдегі үлескерлер мәселесі шешім табуда: 65 азаматқа дайын пәтер ұсынылды

Semeytany.kz – Абай облысының әкімі Берік Уәли Семей қаласындағы үлескерлер мәселесін сәуір айынан бастап жеке бақылауға алып, әрбір азаматтың құжатын...

Толығырақ...Details

Абай облысында жас геологтардың республикалық олимпиадасы басталды

11.07.2025
Абай облысында жас геологтардың республикалық олимпиадасы басталды

Semeytany.kz – Абай облыстық Геологиялық барлау колледжінде мектеп оқушыларына арналған жас геологтардың II Республикалық далалық олимпиадасы ресми түрде ашылды. Жарыс...

Толығырақ...Details

Жаңалықтар

Масалар кімді көбірек шағады – дәрігер түсіндірді

6 часов бұрын

Семейде 40 аула абаттандырылады: облыс әкімі жөндеу жұмыстарының барысын тексерді

6 часов бұрын

Семейдегі әскери госпитальдің күрделі жөндеуі жалғасады – облыс әкімі

6 часов бұрын

Семейде жылу маусымына дайындық басталды: облыс әкімі ЖЭО-1 жұмысын тексерді

6 часов бұрын

Абайдың 180 жылдығы – ұлт мерейі: облыс әкімі зиялы қауыммен кеңесті

6 часов бұрын

Семейдегі үлескерлер мәселесі шешім табуда: 65 азаматқа дайын пәтер ұсынылды

6 часов бұрын

Абай облысында жас геологтардың республикалық олимпиадасы басталды

7 часов бұрын

Семейде жергілікті кәсіпкерлердің көрмесі өтті: сапалы өнім мен жаңа мүмкіндіктер

7 часов бұрын

Тоқаев қатысқан рәсім: Қазақстанда Орталық Азиядағы ең қуатты суперкомпьютер іске қосылды

7 часов бұрын

Туризм мен тәртіп басты назарда: Абай облысы әкімінің орынбасары Мақаншыға барды

7 часов бұрын
Тағы оқу...

Директор:
Риза Асанқызы Молдашева

Веб-менеджер:
Ерлан Айқынұлы


«Семей таңы» газеті 1969 жылы «Құрмет белгісі» орденімен, 2009 жылы ҚР Президентінің БАҚ саласындағы
грантымен марапатталған.

Редакция мекенжайы:

F18A5H3, Семей қаласы,
Қайым Мұхамедханов көшесі,12.

Байланыс:

Директордың қабылдау бөлмесі — 523657;
бас редактор — 520984;
Жарнама және баспасөзге жазылу бөлімі — 560803;
факс — 520475.

 

e-mail:
info@semeytany.kz


Қазақстан Республикасы Ақпарат және коммуникациялар министрлігі берген қайта тіркеу куәлігі
№7220-Г, 30.07.2018.ж.


Яндекс.Метрика

© «ABAI AIMAQ MEDIA» ЖШС

Нәтиже табылмады
Барлық нәтижені қарау
  • Жаңалықтар
    • Саясат
    • Мәдениет
    • Қоғам
    • Қылмыс
    • Спорт
    • Экономика
    • Жаһан
    • Көзқарас
  • Мультимедиа
    • Видео
    • Фото
  • Төртінші билік

© «Семей таңы газеттері – Вести Семей» ЖШС