ЗЫРЯНДЫ КОММУНИЗМ ЕЛЕСІ ӘЛІ КЕЗІП ЖҮР
Орыстанып кеткен ауылдар… Орыс болып кеткен қандастар… Бұрышқа тұрғызылған мемлекеттік тіл…
Одақ тұсында еліміздің қай облысына, қай аудан орталығына барсақ та алдымыздан пролетариаттың көсемі Лениннің «болашаққа жол сілтеп» қасқайып тұрған тас мүсіні шығатын. Қазан революциясы белсенділеріне құрмет көрсетілген ауыл-қалаларда қазақтың иісі шығатын бір белгі жоқ еді. Сол ескерткіштер қазір азайғанымен, сақталып қалғандары әлі де бар.
Сондай өңірлердің бірі — Зырян қаласы. Неге екенін кім білсін, кеншілер қаласына әр кезде басшылық жасаған әкімдердің тарапынан осы ескерткішті алып тастауға бастама көтергендері әзірге болмай тұр… Келмеске кеткен Одақтың отаршыл заманындағы үрейшілдіктен әлі арыла алмай келеміз бе? Кім білсін…
Аталған өңірмен танысу мақсатында Зырян ауданы әкімінің ресми сайтына кірдік. Бұл ауданның аумағында Зырян және Серебрянскіден бастап, Прибрежный, Зубовск, Малеевск, Северное, Средигорный, Чапаев, Парыгино, Никольск, Соловьево, Первороссийск сияқты атауларымен-ақ әлі күнге «ал қызыл жалауын» желбіретіп тұрған ауылдар көп.
Назарымызды өңірдің әлеуметтік дамуына бағытталған ақпараттағы балалар бақшаларының тізіміне аудардық: «Ладушки», «Катюша», «Жасмин», «Алва», «Золотой ключик», «Сказка», «Радуга»… Орысша атаулардан көзіміз сүрініп бара жатқанда, «Қарлығаш», «Салтанат» атты балалар бақшасы бар екендігін көріп бір селт ете қалдық… Соңғы екеуі қазақ балалар бақшасы болар деп жорамалдап, Зыряндағы бүлдіршіндеріміз «Катюшаны» әндетіп, Буратиноның бастан кешкендерін ғана тыңдап өспей, арасында өзіміздің «Мақта қыз бен мысықты», «Қарлығаштың құйрығы неге айырды» да білетіндер болады деп қуандық…
Ары қарай… Мектептер тізбесіне көз жүгірттік: Путинцев, Леснопристань, Зубовка, Парыгин, Чапаев, Никольск, Бородино, Маяк, Средигорный, Соловьево, Александровка, Андреевка, Кремнюха, Быков, Новокрестьянка, Крестовка, Снегирево… Бұл — Зыряндағы мектептердің атауы. «Балаң қай ұлттың мектебінде оқыса, өскенде сол ұлтқа қызмет етеді» деген даналық сөз бар ғой. Зыряндағы жоғарыдағы атауларды алып жүрген мектеп оқушыларынан ұлтжанды ұрпақ өсіп шығады деген үміттен күдік басым…
Шекараның ар жағына қарап аңсары ауып отырғандар саны да бұл жақта аз емес сияқты. Отбасы мүшелерін Ресейге апарып тастағандар немесе жақын болашақта кетуді жоспарлап жүргендер көп деседі білетіндер. Әрине, оларды ешкім қуалап жатқан жоқ. Дегенмен қос азаматтықты астыртын қалтасына салып алып, әлдеқандай заман туа қалса, «тәйт» деп қыр асып кетуге шамадандарын жинап, буынып-түйініп дайын отырғандардан сақ болу қажеттігі тарихтың ащы сабақтарынан белгілі. 2008 жылы жазда Грузиядағы Оңтүстік Осетияда болған қанды қақтығыс дәл осы қос азаматтықтан, соның ішінде Ресей азаматтығын көптеп алудан басталғанын есте ұстаған дұрыс болар. Бөтен елдің тұрғындарын өз азаматы етіп алған Ресей кейіннен қорғаймын деген желеумен Осетияға әскер кіргізіп, Грузияның қару – жарақ қоймаларын бомбаның астына алғаны естеріңізде болар…
Зырянды мекендеп жатқан өзге ұлт өкілдері арасында ғана емес, осы жерде туып-өскен қандастарымыз арасында да қазақ тілін білмей-ақ өмір сүруге болады деген пікір қалыптасқан сияқты. Байырғы тұрғындардың басым бөлігі — өзі де, ата-бабасы да орыс тілін ананың тілі ретінде қабылдап өскен қандастар. Тіпті ұлттық дәстүрді әлі де «күні өтіп кеткен» өркениет есебінде қабылдайтындар да бар сияқты. Оларға енді қазақ тілін үйрену де оңай бола қоймас…
Тәуелсіздік алған 25 жылдан бері Зырянда талай әкім ауысты. Алайда солардың бірінің қала орталығында қолын көкке сілтеп тұрған аласа бойлы қасқа бас шалдың ескерткішін алып тастауға батылдары жетер емес.
Сонымен, Ермак Сәлімов пен Айбек Кәрімовтің тұсында тұғырынан қозғалмаған пролетариат көсемінің тас тұғырының ғұмыры Нұржан Тоқсеитов басшылыққа келгеннен кейін үзіле ме, әлде қасқайып тұра берер ме екен? Бұл көпшілік көкейіндегі сауал…
Риза МОЛДАШЕВА, ШҚО мәслихатының депутаты.