(Профессор Асылхан Сүлейменұлы Құрманбаевтың 90 жылдығына орай)
Өткен ғасырдың 70-ші жылдары Семейдегі қара шаңырақ оқу орындары – ет және сүт өнеркәсібінің технологиялық институты, зоотехникалық — мал дәрігерлік институты, педагогикалық институт — сол кездегі жастарға сапалы да іргелі білім, саналы тәрбие беретін оқу орындары еді. Ауылдан мектеп бітірген жастардың арманы осы оқу орындарының біріне түсу болатын. Мен де солардың қатарында технологиялық институтқа түсіп, бес жыл студенттік өмірдің қызығын Семейде өткіздім.
Глинка көшесінің бойында бас оқу ғимараты, жатақхана орналасқан. Басқа оқу ғимараттары да осы маңайда. Оқу кезінде ұстаздармен жақын таныса бастадық. Ол кезде қазақ топтары жоқ. Лекциялар орыс тілінде өтеді. Біртіндеп конспектілер жазуға төселе бастадық. Қоғамдық пәндерден лекция барлық топтарға бірге лек бойынша оқылады. КПСС тарихынан дәріс оқитын тарих ғылымдарының докторы, профессор Асылхан Сүлейменұлы Құрманбаев ағамызбен сол кезде танысқанбыз. Ол кісінің ораторлық шеберлігі өте жоғары еді, аудиторияны өзіне баурап алатын. Лекция барысында қазақша мәліметтерді, мақал-мәтелдерді ұтымды пайдаланатын. Ара-арасында, тақы-рыптан бөлек, қызықты жайттарды айтып, бізді біраз демалдырып алатын, өйткені екпінмен оқылған лекцияны жазып алуға үлгере бермейтінбіз.
Қиындық сол жылы қысқы сессияны тапсырар кезде пайда болды. Орысшаны толық меңгермеген ауыл балаларына орыс тілінде емтихан тапсыру өте қиын тиді. Бір топ студент кафедра меңгерушісі Елемес Төлеуұлына барып, мәселені айттық. Математика, химия пәндерінен гөрі КПСС тарихы қиындау болатыны белгілі. Ол кісі: «Жақсы, кафедра меңгерушісі — профессор Асылхан Сүлейменұлымен сөйлесейін»,- деді.
Сонымен, осы ағаларымыз қолдап, қысқы бірінші сессияны қазақ тілінде тапсыруға рұқсат алып едік. Бұдан басқа да студенттік өмірде кездесетін қиындықтардың бәрінде Асылхан Сүлейменұлы әр уақытта жастарды қолдап, бағыт-бағдар беріп отыратын. Ол кісімен көп жыл кафедрада әріптес болған Манарбек Төкешевпен құрылыс отрядтарында бірге жұмыс істедік. Ол кісі Асылхан ағамыздың бауырмалдығы мен қарапайымдылығы, жастарға берген тәлім-тәрбиесі туралы айтудан жалықпайтын.
Сол кезде дүркіреп тұрған Одақтың басты қалалары — Ленинград мемлекеттік университетінде аспирантураны, Москва мемлекеттік университетінде докторантураны бітіріп, кандидаттық және докторлық диссертацияны қорғау екінің бірінің қолынан келе бермейтін. Бұл — алған білімнің, төгілген тер мен тынымсыз еңбектің нәтижесі.
Профессор А.С.Құрманбаев Жамбыл технологиялық инсти-тутының Семейдегі филиалында, ашылған жылынан бастап жеке шаңырақ көтергеніне дейін, КПСС тарихы кафедрасының меңгерушісі болды. Өзіне де, өзгеге де талапты күшейту арқылы кафедраны жоғары деңгейде ұстауға күш салды. Студенттер мен жас мамандардың білімі мен біліктілігін көтеруге аса мән бере білді. Әсіресе ауылдан келген қазақ балаларының қалада туындаған әртүрлі мәселерін шешуге үнемі баса назар аударатын. Осының бәрі профессор ағамыздың мәртебесін көтеріп, іскер басшы атандырды.
Асылхан Сүлейменұлының ұсынысымен бірталай жас қазақ мамандары жұмысқа шақырылды, оқуға аспирантураға жіберілді. Асекең Мәскеуге келіп, сонда оқитын Семейдің аспиранттарын «Россия» қонақ үйіне жинап, әңгімелесіп, қонақ еткені есімізде. Сонда қасында Мәскеудің қолданбалы биотехнологиялық университетінің ректоры, академик, техника ғылымдарының докторы И.А.Рогов және кафедра меңгерушісі, техника ғылымдарының докторы, профессор А.В.Горбатов бар еді. Қазіргі Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің инженерлік-технологиялық факультетінің ғалымдары — жоғарыда көрсетілген атақты профессорлардың шә-кірттері… Міне, Асылхан Сүлей-менұлының болашақ ғалымдарға демеушілік көрсеткені Семей технологиялық институтының дамуына қосқан зор үлесі болатын.
Филиал директоры В.Д.Тала- лаевпен бірге Мәскеу және Ленинград қалаларынан жетекші ғалымдарды шақырудың жоспарын жасады. Олар Семейге келіп, студенттерге лекция оқып, оқытушыларға оқу-әдістемелік семинар-кеңестер өткізді. Мемлекеттік емтихан комиссияларына жетекшілік етіп, мамандар дайындаудың сапасын көтеруге өз үлестерін қосты.
Алғашқы рет ғылыми іс-тәжірибеден өтуге, аспирантураға жас оқытушылар Мәскеуге, Ленинградқа жіберіле бастады. Студенттер практикаға орталықтағы ғылыми ұйымдарға, аса ірі кәсіпорындарға 10-15 адамдық топтармен жіберілді.
Бұл, сөз жоқ, институттың болашақта ғылыми-педагогикалық кадрлармен толық қамтамасыз етілуіне жағдай жасады.
Сол кездерде Москва, Ленинград қалаларында Қазақ-станнан келген көптеген жастар білім алып, өзге елдердің өкілдерімен тығыз қарым-қатынас орната білді. Соның арқасында әлі күнге дейін шетелдік әріптестермен байланыс үзілген жоқ. Ресейлік ғалымдардың қатысуымен 1993 жылы ашылған Диссертациялық кеңес жұмысын жалғастыруда. Оннан аса ғылым докторлары, 70-тен аса ғылым кандидаттары, жаңа бағыт бойынша 6 PhD дайындалды. Институт түлектері Қазақстанның барлық аймақтарында білім, ғылым,өндіріс салаларында еңбек етуде. Асылхан Сүлейменұлы бастаған аға буын өкілдерінің салған ғылыми сара жолын жас ұрпақ ары қалай жалғастыруда.
Мәскеу, Ленинград, Алматы қалаларында оқып, білім алған, ұзақ жылдар Алматының белді университеттерінде қызмет атқарған Асылхан Сүлейменұлы талай белгілі ғалымдармен, атақты тұлғалармен кездесіп, араласып, сыйластықта болған. Ағаның естеліктерінен алғаш рет академик Қаныш Сәтбаевпен қалай кездескені, батыр Рақымжан Қошқарбаевпен сыйластығы, сол кездегі Қазақ ССР Жоғары білім министрі Қ.Б.Беляловтың ағалық қамқорлығы жайлы, т.б. жайттардан көп мағлұмат алуға болады.
Ардагер ұстаз, ғалым, Семей қаласының Құрметті азаматы, тарих ғылымдарының докторы, профессор Асылхан Сүлейменұлы Құрманбаевтың 80 жылдық мерейтойын Семейдің зиялы қауым өкілдері 2009 жылы Қазақ қаржы-экономикалық академиясында «Бәсекеге қабілетті кадрлар дайындаудың өзекті мәселелері: тәжірибе, қазіргі жағдай және даму болашағы» атты ғылыми-тәжірибелік конференцияның аясында салтанатты түрде атап өткені баршамызға мәлім. Жиынға асыл ағамыздың шәкірттері, әріптестері, белгілі ғалымдар мен қоғам өкілдері қатысып, естеліктер айтқан болатын.
Уақыт жылдам, міне, ғалым ағамыздың 90 жылдық мерейтойы да келіп қалыпты.
Асылхан Сүлейменұлы жоға-ры білім саласында 40 жылдан астам уақыт ұстаздық етті, оның ішінде 25 жыл кандидаттық және докторлық диссертациялар қорғайтын кеңестің, жоғары оқу орындарындағы ғылыми кеңестердің мүшесі болды, 3 ғылым докторын, 30 ғылым кандидатын дайындап, жүздеген диссертацияларға оппонент болды. 10 монография, барлығы 160-тан аса ғылыми еңбек жариялады. Ұстаз ағамыздың шәкірттерін тек Қазақстанда ғана емес, Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан, Украинада да кездестіруге болады.
Ұзақ жылдар бойы сіңірген еңбегінің нәтижесінде «Ұлы Отан соғысына қатысқаны үшін», «ҰОС Жеңістің 20 жылдығы», «Тың және тыңайған жерлерді игергені үшін», «Ерен еңбегі үшін», «Еңбек ардагері», Ы.Алтынсарин атындағы медальдармен, ҚазССР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен марапатталды. Асылхан Сүлейменұлы — Семей қаласының Құрметті азаматы.
«Жақсының аты өлмейді, ғалымның хаты өлмейді» деген аталы сөз осы ағамызға арналған секілді: жақсы ісімен, шәкірттерімен және ұрпағымен өзіне өшпес ескерткіш қойып кетті.
Асекеңнің аты ұмытылмайды. Оның жарқын бейнесі алыстаған сайын жарқырап, нұрын төге бермек.
Университет ғалымдары мен студенттердің Семей өңіріне зор еңбек сіңірген ғалым, ұстаз ағамыздың атына қаламыздың бір көшесін беру туралы ұсынысын жеткізе отырып, зиялы қауым мен қала жұртшылығы қолдайды деп сенеміз.
Қ.Ж.АМИРХАНОВ, т.ғ.д., профессор,
А.Е.ЕРЕНҒАЛИЕВ, т.ғ.к., профессор, профессор А.С.Құрманбаевтың шәкірттері{jcomments off}