1991 жылғы желтоқсан айының 1-і күнгі ел азаматтарының 88,23 пайызы қатысқан Қазақстан Президентінің жалпыхалықтық сайлауында Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевқа қазақстандықтардың 98,78 пайызы дауыс берді. Бұл дәуірлер тоғысында халқымыздың Елбасының мемлекетті басқарудағы бай тәжіирибесі мен іскерлік шеберлігіне деген нық сенімі еді. Елбасының алғырлығы мен табандылығы әлем саясаткерлері мен көшбасшыларын тәнті етіп келеді. Халықаралық сарапшылар Нұрсұлтан Назарбаевты әлемдік саясаттағы ерекше тұлғалардың бірі деп бағалайды.
Назарларыңызға Абайдың «Жидебай-Бөрілі» мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық-музейінің директоры, әдебиеттанушы-философ Тұрдықұл Қасенұлы Шаңбаймен болған сұхбатты ұсынамыз.
– Тұрдықұл Қасенұлы, сұхбат басында «пассионарлық тұлға» деген сөзге анықтама беріп кетсеңіз?
– Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевты жаһандық саясат сардарларының бірегейі ретінде танысақ, сондай-ақ, өз елінің даңқын әлемге танытуға ерекше күш салған еңбегіне терең таныммен қарасақ, әрине, сөз жоқ, ол – пассионарлық тұлға.
Пассионар ұғымын ғылыми айналымға енгізген – Лев Гумилев. Мен Мәскеу қаласындағы атақты «Художественная литература» баспасынан алғаш 2013 жарық көрген «Лев Гумилев» тұлғалық энциклопедиясының авторымын. Сол жылы ол үздік тұлғалық энциклопедия атанды. 2017 жылы сол баспадан «Этногенез. Труды Л.Н.Гумилева» деген еңбегім жарық көрді Сондықтан, пассионар, пассионарлық тұлға деген ұғымдармен жақын таныспын.
Лев Гумилевтің «Этногенездің пассионарлық теориясы» деген ғылыми-методологиялық концепциясы бар. «Пассионар» сол теорияның метакатегориясы. Басқаша айтсақ, ол – қуат. Үлкен мақсаттарға бастар қуат. Ірі тұлғалар елін, адамзатты әр кезеңде үлкен жолға бастайды. Осы қырынан келсек, Елбасы – пассионар тұлға.
Пассионар тұлға – пассионарлық қуат әкеледі. Бұл – сән үшін қолданылған сөз емес, үлкен ұғым. Сол пассионарлық қуаттан қоғамдағы қасаң, уақыты өткен, жарамсыз факторлар өртенеді. Жаңашылдық қоғамды көктем сияқты жандандырады. Қай қоғамға, елге пассионарлық қуат келсе – сол қоғам, сол ел «қайта түлеп ұшқан» қырандай болады. Осындай пасионарлық қуаттың басында пассионар тұлғалар тұрады. Ол қоғамда, елде сапалық өзгерістер болады. Осыдан он жыл бұрын «Алаш қозғалысының пассионарлық қуаты» деген еңбек жазғанмын. Сондықтан да «пассионар» менің зерттеу жұмыстарымда жиі кездесетін ұғым.
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Лев Гумилевтің ірі ғалым ретінде түркі өркениетін адамзат баласына паш еткен еңбегіне құрметпен қарап, оның идеясын қолдап, бірнеше шешімтал қадамдар жасады. Бүгінгі Нұр-Сұлтан қаласындағы Бас Ұлттық университетке Еуразия ұғымын қосып, оған Лев Гумилевтің атын берді. Ол туралы Елбасы сол университеттің студенттерімен кездескенде былай деген болатын: «Мен жаңа университет атауын «Еуразия» деп атау және оған көрнекті ғалым Л.Н.Гумилев есімін беру идеясы маған тиесілі екенін әрдайым мақтан тұтамын».
Еуразия кеңістігіндегі түркі өркениетінің атамекені, субстанциясы бүгінгі Қазақ Елі екені белгілі. Елбасы биік деңгейлі жиындарда, форумдарда, құрылтайда, съездерде, үлкен кездесулерде сөйлеген сөздерінде Қазақ Елі Еуразия кеңістігіндегі дала өркениетінің отаны екенін әрқашан мысалға келтіріп отырды. Және әлемге танытты да. Бұл – пассионарлық харекет.
– Тұрдықұл Қасенұлы, Елбасының пассионарлық еңбегі жайлы не айтар едіңіз?
– Бұл аса ауқымды сауал. Елбасының ерлікке тең еңбегін Елі біледі. Бір ғана мысал келтірейін, Қазақ Елінің астанасының «Нұр-Сұлтан» атануы сол құрметтің көрінісі.
Сондықтан бұл сұрағыңызға нақты «Абайдың «Жидебай-Бөрілі» мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық-музейінің директоры ретінде жауап берейін.
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев жаһандық саясат сардарларының бірегейі ретінде Абайдың бай мұрасына құрметпен қарап, оның есімін әлемге танытуға ерекше күш салды. Елбасы биік деңгейлі жиындарда, форумдарда, құрылтайда, съездерде, үлкен кездесулерде сөйлеген сөздерінде Абайдың атын атап, оның даналық сөздерін мысалға келтіріп отырды.
Алматы қаласында 1992 жылдың 30 қыркүйегінде өткен «Дүниежүзі қазақтарының 1 құрылтайында» сөйлеген сөзінде Елбасы Абайдың атын үш рет атайды, әрі әлем қазақтарына қаратып айтқан салиқалы сөзін қортындылаған кезде де Абайдың сөзін келтіріп өтеді: «Бұл дүниеде біздің бір ғана Отанымыз бар, ол – тәуелсіз Қазақстан. Біз туған мемлекетіміздің тәуелсіздігін баянды етуге, қуатын арттыруға, оның игілігіне, халықаралық қоғамдастықта абыройының өсуіне адал қызмет етуге парыздармыз. Халқымызда «Бөлінгенді бөрі жейді» деген мақал бар. Осы уақытқа дейін бөлінгеннен, жіктеліп, жіліктенгеннен көрген зияннан басқа пайдамыз жоқ. Біз дүниежүзі қазағын Алматыға әділетсіздікті де, қасіретті де, қуғын-сүргінді де көп көрген халықтың енді басы қосылса екен деп жинап отырмыз. «Біріңді қазақ, бірің дос // Көрмесең істің бәрі бос, – деп Абай айтқандай, басымыздың қосылатын, ұлттық ой-сананың биіктеп, тұтасатын мезгілі жетті. Ұлы Абай айтқан өзге міндерімізден де арылатын, әсіресе ежелден қалмай, жанымызды жеп келе жатқан күншілдікті, бақастықты, жел сөзге ерушілдікті, енжарлықты қоятын кезіміз жетті. Біз бойымыздағы озығымыздан үйреніп, тозығымыздан жирене білсек қана өркениетті мемлекет, еңселі ел боламыз». Елбасы үлкен таныммен Абайдан мысал келтіре отырып, халқын елдік жолына шақырған. Бұл тәуелсіздіктің таңы енді атқан шақ еді.
Президент Нұрсұлтан Назарбаев ЮНЕСКО-ға Абайдың 150 жылдығын әлемдік деңгейде атап өтуге ұсыныс жасады және ол жаһандық беделді ұйымнан қолдау тапты. Сөйтіп тәуелсіз Қазақ Еліне хакім Абайды әлемге танытуға мүмкіндік туды. 1995 жылдың 9 тамызында Нұрсұлтан Назарбаев Абай Құнанбайұлының 150 жылдығына арналған мәжіліске қатысып, көлемді баяндама оқыды. Бүгінде осы оқылған баяндама «Абай туралы сөз» деген атпен абайтану ғылымының тарихына енді. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бүгінде нақылға айналған «Абай әлемі бізді жеті түнде адастырмас темірқазық іспетті» деген терең ойы осы салтанатты жиындағы баяндамасында айтылған болатын.
Елбасы хакім Абайды асқақтатуын бір сәт толастатпады. Соның біразын атап өтейін: 2002 жылы Үндістан Республикасында ресми сапармен болып, осы елдің астанасы Дели қаласында Абай атындағы көшенің ашылу салтанатына; сол жылы Түркия Республикасында ресми сапармен болғанда, Ыстамбұл қаласындағы қазақтар тұратын Зейтинбурну ауданында Абай атындағы қазақ орта мектебін ашу рәсіміне; 2006 жылы 4 сәуірде РФ Президенті В.В.Путинмен бірге Мәскеудің Чистопрудный гүлзарында орнатылған қазақ халқының классик ақыны, хакім Абайдың ескерткішін ашу салтанатына қатысты.
Мен Елбасының Абайды әлемге танытудағы мың еңбегіне үш мысал ғана келтіріп отырымын. Міне, осының барлығы Елбасының пассионар тұлға ретінде хакім Абайды танытудағы еңбегінің асқақ көрінісі.
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Абайдың 175 жылдық мерейтойында орай «Абай аманаты» деген іргелі фәлсапалық эссе-толғауы жарық көрді. Тамыры терең, көкжиегі көркем еңбекке арнап «Елбасы мақаласы бізге үлкен жауапкершілік жүктейді» деген атпен пікір білдірдім.
– Биыл Еліміздің Тәуелсіздігіне 30 жыл толып отыр. Егемендігімізді нығайтудағы Елбасының еңбегі туралы не ойлайсыз?
– Тәуелсіздік – бұл тарихи-философиялық мәні терең ұғым. Бұл сауалға философ ретінде жауап берейін. Тәуелсіздік қай елдің болмасын Мәңгілік болуының бастауы. Мәңгіліктің мәні мыңдармен өлшенсе, Тәуелсіздік сол мыңдаған жылдар мен жүздеген ғасырлардың алғашқы қадамы әрі іргетасы. Елдіктің іргетасы әлсіз болса, оның мәңгілігі де күмәнді.
Міне, осы жолдағы, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың еңбегі орасан. Ол туралы көп жазылды, отыз жылда қалыптасқан Қазақ Елінде өмір сүріп, бәрін көзімізбен көріп, жанымызбен сезініп отырмыз. Оның барлығын санамалап айту оңай болмас.
Сондықтан да, сырт көздің бағасынан мысал келтіргенді жөн көріп отырмын. Белгілі халықаралық журналист-жазушы Леонид Михайлович Млечин 2015 жылы Елбасына арналған «Назарбаев: между медведом и драконом» деген кітап жазды. Сырт көздің күрделі көзқарасы болса да Елбасының пассионарлық қуатын мойындай жазған: «Нурсултан Назарбаев возглавил государство, которому ставили печальный диагноз. Многие политики и экономисты не верили в жизнеспособность республики. …Казахстану повезло. Президент Назарбаев, как умелый психотерапевт, избавил страну от ощущения несостоятельности. За эти годы Нурсултан Назарбаев превратил из мало кому в мире известной страны «где-то в Азии» в серезного партнера куда более крупных государств.». Және Л.М.Млечин өзіне риторикалық сұрақ қояды да, оған өзі жауап береді: «История меняет человека или человек делает историю? Если говорить о Назарбаее, то президент Казахстана, несомненно, из числа тех немногих, кто сам делает историю».
Ел Тәуелсіздігін сақтап, болашаққа, яғни, мәңгілікке апаратын жастар. Соны, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың ұмытпағанын да автор өз еңбегінде атап өтіпті: «Он платит степендии студентам, которые едут учиться за границу. Существует специальная президентская программа «Болашак» («Будущее»). Такого нет ни в одном стране СНГ. Ответное обязательство – пят леть работать на родине. Они возвращаются и образуют элиту казахстанского общества».
Млечин өз еңбегінде Қазақстанның ЕҚЫҰ-на төрағалық еткенін айта келіп, ресей газетінен мысал келтіре келіп, ойын былай түйіндейді: «Казахстан был избран председателем ОБСЕ. В связи с данным неординарным событиям российская «Новая газета» воскликнула: «Назарбаев может все!».
Барлығыңызды Қазақ Елі Тәуелсіздігінің 30 жылдығымен құттықтаймын.
– Сұхбатыңызға рақмет!
Сұхбаттасқан Жадыра ТӨЛЕГЕНҚЫЗЫ{jcomments off}
