Референдум – мемлекеттің ең маңызды мәселелерін халық болып шешудің басты тетігінің бірі. Байырғы замандардағы хандарымыз іргелі істерде халықпен кеңес құрған, бұқарасының батасын алған. Осындай мақсатта елімізде 2022 жылдың 5 маусымында жалпыхалықтық референдум өтіп, Ата Заңымыз Конституцияға бірқатар өзгерістер мен толықтырулар енгізілген болатын.
Референдум нәтижесінде Конституцияның 6-бабына «Жер және жер қойнауы – халықтың меншігі, байлығы» деген бап енгізілді. Бұл – халқымыздың талабы. Бұл Президент айтқан Жаңа Қазақстандағы әділеттіліктің орнауы болды. Бұрынғы Конституцияд: «Жер және оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншігінде болады»,- деп жазылған еді.
Конституцияға енген тағы бір өзгерістердің бірі — Қазақстан басқарудың суперпрезиденттік үлгісінен бас тартты. Конституцияға енгізілген түзетулер нәтижесінде Президент өз өкілеттігін атқару кезеңінде кез келген партияға мүшелігін уақытша тоқтата тұруға міндеттелді.
Облыстардың және мегаполистердің әкімдерін тағайындау рәсімі өзгерді. Бұрынғы тәжірибе бойынша облыс әкімдерін мәслихат келісімімен Президенттің өзі тағайындайтын еді. Енді әкімдердің кандидатураларын келісімнен өткізудің жаңа тетігі бекітілді. Оған сәйкес, Мемлекет басшысы қандай да бір облыс не республикалық маңызы бар қала әкімі лауазымына бірнеше кандидатты баламалы негізде ұсынады. Оларды облыстық немесе қалалық мәслихат депутаттары қарап, арасынан біреуін таңдайды. Іс жүзінде аймақ басшысы кім болатынын жергілікті депутаттар айқындайды.
Кез келген мемлекетте тамыр-таныстық кадр іріктеу ісін бұрмалап, сыбайластықтың терең тамыр жаюына соқтырады. Мемлекет басшысы өзінің туыстарына қатысты да қатаң шектеу қабылдады. Ел Президентінің жақын туыстары саяси мемлекеттік қызметші бола алмайды, квазимемлекеттік секторда, ұлттық компанияларда басшылық лауазымдарды ат¬қара алмайды. Президент бұл шешім қаңтар оқиғаларының маңызды сабағынан туғанын айтқан еді.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев сонымен қатар алғашқы қадам ретінде ауылдық деңгейдегі әкімдердің сайлауын өткізудің бірінші кезеңін белгілеп берген еді. Мұның өзі егемен Қазақстан тарихындағы алғашқы ауыл әкімдерін сайлау тәжірибесі болды. Енді 2025 жылға дейін ауыл әкімдерін сайлау тәжірибесі іске асырылады.
Осылайша, тәуелсіздіктің отыз жылдық кезеңінде қолданылған «қолдан басқару» тәжі¬рибесі біртіндеп жойылуда. Барлық іс Президентке келіп тірелмейді, өңірлік мәселелерді жергілікті өзін-өзі басқару органдары тұрғындармен ақылдасып, сол жерде шешуге құзырлы, қауарлы болады.
Ата Заңға енгізілген өзгерістер Парламентті, мәслихаттарды, жергілікті билікті күшейтуге бағытталған. Бұл – біз ұмтылған дамыған елдерің үлгісі.
Мұрат ӘЛИН,
Абай облысы Ардагерлер кеңесінің төрағасы