Семейліктерге қала орталығындағы бұрынғы зоотехникалық малдәрігерлік институтының ескі ғимараты жақсы таныс. Өткен ғасырда өртке орынған ХІХ ғасырдағы сәулет өнері ескерткішінің қалпына келтірілуін қала тұрғындарының күткеніне де талай уақыт болды.
Бұл ғимаратта 1873 жылы Семейдегі төрт сыныптық әйелдер гимназиясы ашылып, оқу орнының алғашқы оқытушыларының бірі шаһардың тұңғыш кәсіпқой суретшісі, Орыс географиялық қоғамының мүшесі В.Н.Белослюдов болған. 1909 жылы прогимназияның атауы әйелдер гимназиясы деп өзгертіліп, оқу мерзімі 7 жылға ұзартылған. Кейін бұл ғимаратта партия мектебі орналасты. Ал Ұлы Отан соғысы жылдарында аталған ғимарат көшпелі госпитальға айналды.
1952 жылы Семей қаласында Зоотехникалық-малдәрігерлік институты ашылып, 1957 жылы республикамыздың ауыл шаруашылығы саласында еңбек ететін алғашқы 256 маманды осы ғимараттан түлетті.
Қаладағы Уранхаев көшесіндегі талай тарихтың куәсі болған сәулет өнерінің ескерткіші — осы үш қабатты қызыл кірпіштен қаланған ғимарат 1986 жылы желтоқсан айында өртеніп кетті. Тағаны тізбектелген шойтас, қабырғалары мен бөлме аралықтары кірпіштен қаланған, өңделмеген, қасбеті орташа күрделілікте безендірілген, шатыры темір, еденіне тақтай, плитка және цемент сияқты құрылыс материалдары төселген ғимараттың биіктігі 14,8 метр, ал көлемі 37208 текше метр.
Ғимарат тарихында екі рет өрт шыққан. Бір қызығы, екі апатты жағдай да акт залында дәл сол айда орын алған. Анығын айтсақ, 1917 жылы 9 желтоқсанда және 1986 жылы 11 желтоқсанда.
Алғашында, яғни 1917 жылы, гимназия шәкірттері акт залында керосин шамын еденге құлатып алып, өрт тұтанған. Өрт сөндірушілер шақырылып, жалын ауыздықталғанымен, түн ортасында, 10 желтоқсанда, қайта өршіген. Бұл жолғы жалын алғашқыдан да қатты болып, өрт едәуір қиындықпен сөндірілген екен.
Араға 69 жыл салып, сол акт залының жылу батареясын дәнекерлеу жұмысы кезінде жалын ашық едендердің арасына түсіп, апатты жағдай қайталанады. Дәнекерлеруші еденге шелектеп су құйғанымен, тілсіз жауды ауыздықтау мүмкін болмайды. Тіпті институт басшылығының айыппұлдан қашып, жағдайды өздері реттемек болып әрекет еткендері, шамалары жетпеген соң өрт сөндірушілердің көмегіне жүгінуге мәжбүр болғандары да мұрағат құжаттарында сақталған. Құтқару қызметі дереу жеткенімен, студенттерді ғимараттан шығаруға тағы жиырма минут уақыт кетеді. Бұл кезде өрт мың шаршы метрден астам аумақты қамтып үлгерген. Ал жалын биіктігі жеті метрден асты. Бұл қала тарихындағы ең үлкен өрт болған еді. Өрт сөндірушілер тәулік бойы қызыл жалынмен алысып, сөндірілгеннен кейін де үш күн бойы күзеткен.
Алғашқы өрттен соң ғимаратты қалпына келтіруге бүкіл қала тұрғындары жұмылса, 1986 жылғы апаттан соң семейліктер мемлекеттің қолдауын күтті. Деректерге сүйенсек, өрттен кейін жөнделмей тұрған ғимарат 1990 жылдары жекеменшікке өткен. Бірақ әлі күнге дейін мемлекеттің қорғауында. Жергілікті әкімдіктің ғимараттың қалпына келтірілетіні туралы айтқанына да талай жылдың жүзі болды.
Қалалық жер қатынастары бөлімінің басшысы Құдайберген Сейілханов жуырда журналистермен өткен баспасөз мәслихатында ғимаратты 2014 жылы Семей қаласының тумасы сатып алғанын жеткізді. Бүгінде Алматы қаласында тұратын кәсіпкер нысанның тарихи сәулетін бұзбай, қалпына келтіруге сөз берген. Алайда нәтиже болмай тұр.
— Біз кәсіпкерге ескерту жолдадық. Егер осыдан кейін тиісті шараларды қолданбаса, мемлекеттік сәулет-құрылыс бақылауы тарапынан үлкен мөлшерде айыппұл салынуы мүмкін екендігін де айттық. Бұған дейін кәсіпкер қала әкіміне келіп, ғимаратты сәулет өнерінің тарихи құндылығы ретінде қалпына келтіруге уәде берген,- деді Құдайберген Сейілханов.
Алайда кәсіпкер өзінің міндетін орындауға асығар емес. Қала тұрғындары әзірге ғимараттың 33 жыл бұрынғы өрттен кейінгі құр қаңқасын тамашалауда. Алдағы уақытта тарихи сәулет ескерткішінің қандай мақсатқа пайдаланылатыны да әлі белгісіз. Қалай болғанда да сүйікті қаламыздың сұрқын қашырып тұрған ғимарат жөнделсе деген көп тілегі, бәлкім, алдағы 2020 жылы орындалар деген үміт бар.
Жадыра ТӨЛЕГЕНҚЫЗЫ, «Семей таңы»{jcomments off}