1—Ахмет Байтұрсынұлының арманы орындалды ма?
Алдымен айтарым; «Ахаң жүрген жерлермен» атты Қостанайдан шыққан Сапарнаманың 4 маусым 2022 жылы Қарқаралы – Семейден басталуы қуантты. Оған себеп; Алаш астанасы болып алғаш (1918 жылы) аталған Семейдің әлі күнге Руханият әлеуеті, мен қаладағы Мұражай, Мұрағатттардың, Театрлардың барлығының көрермен – тыңдаушыларына үзіліссіз толы болуы еді. Осы, үшін Алаш рухын сөндірмей келе жатқан Семейліктерге рахмет.
-Ахаң арманы еліміздің тәуелсіздік алуымызбен Республикамыздың
Шекарасының беріктігімен, Әнұранымыз, Елтаңба, Туымыздың тұғырымен айқындалып тұрған жоқ па?!
2—Оқу-ағартушылық бағытындағы еңбегі жайлы айтсаңыз?
А. Байтұрсынұлы атындағы «Тіл білімі, институты ғалымдары зерттеуі арқасында А. Байтұрсынұлының «Әліппеден» бастап, Қазақ тілі білімі саласынағы (синтаксис, фонетика, морфология т.б.) еңбектері жарыққа шығарылып, қолданысқа енуде.
3—Реформаторлығына тоқталып өтсеңіз?
1926-1944 дейін қолданылған Әліппе, Ахаң ашқан қазақ мектебі; қазіргі Қытай, Түрікте қолданылып келе жатқан «Әліппесі» Ахаң ашқан қазақ мектебі; Ахаң түрлеген – Ана тілі, Әдебиет теориясы бәрі – бәрі Ахаң реформаторлығы.
4—Алаш ордадағы саяси қызметі бағаланды ма?
Бұл туралы арнайы бұйрық, қаулы қажет пе? Зерттеушілер, әйтсе де, Ахаңның бұл саладағы қызметі насихатталып толық айқындалып болмаса да Алаштар туралы деректер оқырмандарға таныстырылып жүр. Әлі де ақтаңдақтар ашыла түсер. Ахаңның мемлекеттігіміз үшін еткен еңбегі – ақиқат ісі. Қаныш Имантайұлы айтқандай «Баласы әкесін табатын» уақыт та болар әлі…
5—Мұраларына толыққанды жүйелеу жүргізілді ме?
Еңбектерінің толық жүйесі әлі жасалған жоқ. Десек те, «Тіл білімі институты ғалымдары, әсіресе, Айгүл Ісмақова, Орынай Жұбай тәрізді ғалымдардың еңбегі зор. Ахаңның әсіресе, «Мәдениет тарихы» жөніндегі еңбегі әлі табылмай отыр. Бұл жөнінде мұрағаттаушылар ізденісі қажет.
6—Ұлт мұраты жолындағы «Ахметшілдер» қайда? Не істеп жүр?
Не тындыруда?
Өзімше, Ахметшілдер таптаурыннан толық шықты деуге ерте. Алайда, ізденістер бар сияқты. Мен, зерттеуші емеспін, тек Ахметтанушы ғанамын.
7-*Әліпби өзектілігі бүгінгі күні әлі де маңызды ма?
Бұл әсіресе «ұлт балалары» үшін маңызды. Осыны толық мемлекеттік деңгейде қолдамағаннан ұлт тілі қауқарсыз ба, қалай?…
-Қазақ балаларын Жапондар сияқты 11 жасқа дейін тек ана тілінде оқыту қажет сияқты.
8—Ахметтану ғылымындағы ең басты жаңалық?
Ахаң шығармаларының, қызметінің өз атымен өзіне толық болмаса да қайтарыла бастауы, бұл әлі де нақты қолдау таба түсері хақ! .
9—Деректі жинақтар шығарып, фильм түсіру жағы қаншалықты жоғары деңгейде?
Өте нақты болмаса да энциклопедиясы, 6 томдағы т.б. жекелеген естеліктер шығарылуда. Әзірге бір фильм, талапкерлер түсірілген шағын қойылымдар ғана. Көп сериялы көркем фильм қажет-ақ. Оғанда қол жетер, үмітсіз шайтан кебі ғана бар…
10—Орта Азиядағы түрік ғұламасы дегенге келісесіз бе? Егер, Алашқа қосылмаса қандай ғұмыр кешер еді?
- Әрине; Оған орыс ғұламалары; С.Ольденбург, Е.Д.Поливанов, И.Патов, Н.Ф.Яковлев, Бартольд, А.Н.Кононов, А.Н.Самойловтар биографиялық анықтама жазып «Әдеби энциклопедиясы» жинағына – Қазақ тілі орфографиясының реформаторы қазақ грамматикасы мен қазақ әдебиеті теориясының негізін қалаушы» деп санау 1931-ші жылы-ақ баға берген. Тіпті, Яковлев оның фонографиядағы еңбегін Америка ғалымы Р.О.Якобсонмен тең деп санаған.
- Ахаң Алашсыз өмір сүре алмас еді. Ол оның перзенттік мақсаты, жетем деген мұраты. Ахаңның Алашшылдық – басты қыры.
Қостанайлық Ахметтанушы Ибраһім Ағытаевтың
Семей қаласының облыстық тарихи-өлкетану музейіне онлайн конференцияда 25-ші тамыз 2022-жылы берген с ұ х б а т ы н а н.
Сұқбаттасқан – Ерік Омарғалиев, музейдің жас маманы