Жаза-жаза жауыр болған жәйітті бүгін тағы да сөз еткелі отырмыз… Әрине тақырыптың жоқтығынан емес, жазғанымыз тиісті басшылардың жетесіне жетпей жатқандықтан…
Майқапшағай кеден бекетінен кіре берісте орналасқан Зайсан ауданы шекарадан өткен сырт көзге қазақ елінің бүгінгі тыныс-тіршілігін паш ететін бірден-бір өңір. Сондықтан ауданның ажары мен даму қарқынына қоса әр көшенің , әр ауылдың , мектеп –мекеменің атауына бұл жерде ерекше мән берілу керектігі айтпасақ та белгілі.Алайда отарлық сананың қамытын бұзып-жарып шығып, тәуелсіздігімізді алғанымызға 30 жыл өтсе де шығыстағы жайсаң мекен Зайсанда қанышер Кандюрин әлі де асқақтап , өз өктемдігін жүргізіп тұрғандай…Аудан орталығындағы үлкен көше қанышердің есімімен аталған. Қандықол Кандюрин жайлы мәліметтерден хабардар тұрғындардың мысын басып тұрған осы көшенің атын ауыстыру жайлы қанша айтылса да нәтиже шығар емес. Қазақылықтың қаймағы бұзылмаған Зайсанда « басқалар не дейді?» деп жалтақтауға да негіз жоқ. Ендеше қанышердің есімін асқақтатып тұрған да өзге емес, өз бауырларымыз…
Зайсандықтардың, әсіресе ауданның бүгінгі басшысы Серік Зайнулдиннің Кондюринге құрмет ерекше!!! Олай дейтін себебіміз біздің газетте бұл тақырып бірнеше мәрте жазылды. Өткен жылдың 9 маусымы күні «Кондюрин көшесінен өткендегі көңіл күйіңіз қалай, Серік Зинабекұлы?» деген мақаламыз да жарық көрген болатын. Өкінішке орай аудан басшысы да оның қосшылары да жазғанымызға елең еткен жоқ. Өткен жылы бүкіл қазақ елі Абайдың 175 жылдығына тарту ретінде жөндеу жұмысын ақын атындағы көшелерден бастаса, Зайсан ауданы жаз бойы Кондюрин көшесін әспеттеумен әбігер болғанын желідегі аудан әкімі Серік Зайнулдиннің жазбаларынан байқап отырдық. 2020 жылдың жаз маусымында Зайсанда Кондюрин көшесінің бойы ерекше көркейтіліп, «Арбат» салынды.Көшені көріктендірген дұрыс-ау, алайда ең бірінші сол жұмысты көше атауын өзгертуден бастаған орынды болар ма еді.
Көпшілікке түсінікті болу үшін айта кетейік, Кондюрин деген кім?
Өткен ғасырдың отызыншы жылдарындағы зобалаң кезінде амалсыздан Шығыс Түркістанды бетке алған қандастарымыздың қаны қолында кеткен, қыздарын зорлап, жас демей, кәрі демей, әйел демей, бала демей қырған қаскүнем жауыз осы Кондюрин болған.
Осы тақырыпты кеңінен зерттеген белгілі айтыскер ақын Қалихан Алтынбаев пен журналист Ерғали Жұмахан былай деп жазады: «Застава отрядының командирі Кондюрин аса мейірімсіз, қанышер адам болыпты. Шекарадан бері қарай немесе әрі қарай асып бара жатқандар қолға түссе сотсыз, тергеусіз атып тастай берсе керек. Жәй өлтірсе, бір сәрі,атылған қазақтың біреуін екіншісінің үстіне айқара салып, өзі өліктердің үстіне отырып, жайланып шылым шегеді екен. Қыз-келіншек қолға түссе, құдайының бергені. Күйеуінің, ата-енесінің көзінше не өзі, не қарауындағы шекарашыларға зорлатады. Шектен тыс жауыздығы өзінің түбіне жетіпті ақыры. Тәуекелге бел буған үш жігіт параға емексітіп, алдап, оңаша шығарып алады да, кескілеп өлтіреді. Итке-ит өлімі. Жауызға соның өзі сауап еді. Амал не, ұлыдержавалық шовинистік саясат жайлаған ол кезде застава Кондюрин атына қойылды…» (Қалихан Алтынбаев, Ерғали Жұмахан. «Ақсуат. Құнарлы топырақ, құдіретті ұрпақ». «Ер-Дәулет» ақпарат агенттігі. Алматы-1998 жыл
Зайсанда елеусіз жатқан есімдер аз емес. Мысалы қазақ елінің азаттығын аңсап,сол жолда құрбан болған алаш ардақтысы Міржақып Дулатовтың Зайсан ауданындағы Қуаныш мектебінде сабақ бергені жайлы да біздің газетімізде жазылған болатын. Мiржақып өз өмiрiнiң зайсандық кезеңi жайлы соңғы рет қамауға алынар алдындағы түсiнiктемесiнде : “1904 жылы Семей облысының — Қытай шекарасына таяу дерлiк Зайсан уезiндегi ауылдық мектептердiң бiрiне ауыстырылдым, мұнда 1907 жылға дейiн қызмет еттiм,»-деп жазыпты. Міржақып Дулатұлының өмiрi мен қызметiнiң бұл кезеңi бүгінгі зайсандықтардың назарынан тыс қалып келе жатқаны өкінішті.
Елді біліктілікпен басқару дегеніміз тек бюджет қаржысының орындалуына бақылау жасап, облыс әкімінің тапсырмасын орындаумен шектелу емес, елін-жерін гүдендіруде ұлт болашағына қызмет ету болса керек .
Міржақып Дулатов – осыдан бір ғасыр уақыт бұрын ұлт болашағы үшін атқа мініп, сол жолда құрбан болған Алаш ардақтыларының бірі. Алайда Зайсанда Міржақып Дулатов есімі елеусіз қалып, қанішер Кондюринге құрмет көрсетіліп отырғаны өкінішті–ақ…
Риза МОЛДАШЕВА
